Rene Girard
Ana fikir:
Girard'a göre romantik kurguda anlatılan "aşk" kavramı aslında sahtedir, gerçekte altında yatan şey rekabettir. Bu durumu "romantik yalan" olarak tanımlar.
Ana kavramlar:
- Mitagonik rekabet: Bireylerin birbirini taklit etmesiyle ortaya çıkan rekabet. Girard'a göre toplumsal çatışmaların temelinde yatan mekanizma.
- Romansal hakikat: Sadece Hristiyan aşk anlayışında, Mitagonik rrekabetin ötesine geçilerek yakalanan gerçek sevgi kavramı.
- Romantik kurgu: Romantik aşk hikayelerinde anlatılan tutku ve ilişkilerin aslında Mitagonik rekabet ürünü olduğunu savunur.
- Rakip: Mitagonik kuramda, aslında çekişilenin nesnesinden ziyade rakibinden hoşlanıldığını iddia eder.
Üçgen arzu, René Girard tarafından Romansal Hakikat kitabında ortaya atılan ve romantik kurguda sıklıkla karşımıza çıkan bir arzu temasıdır.
Girard'a göre üçgen arzu:
- Bir kişi bir nesne veya kişiye ilgi duymaya başlar.
- Ancak asıl ilgi nesneden ziyade, o nesneye ilgi duyan diğer kişiye yönelir.
- Yani birinci kişi, ikinci kişinin arzusundan etkilenir ve onu taklit ederek aynı nesneye ilgi duyar.
- Böylece arzu üçgeni oluşur: İlki nesneye, ikincisi ilk kişiye, üçüncüsü de ikinci kişiye ilgi duymaya başlar.
- Bu durum karışıklığa ve çatışmaya yol açar.
Girard'a göre romantik kurguda sıklıkla rastlanan bu üçgen arzu durumu, aslında mitik düşünceden kaynaklanan taklit mekanizmasını yansıtır. Kişiler birbirlerini taklit ederek arzuya kapılırlar.
- Kurban: Toplumsal çatışmaları sonlandırmanın yolu olarak görülen kurbana yönelik şiddet. Mitosların temelini oluşturur.
Dolayısıyla Girard, Mitagonik anlayışı romantik kurguya ve insani ilişkilere uyarlayarak yeni bir eleştiri getiriyor.
Romansal Hakikat kitabı René Girard'ın ilk eseri olup önemli bir analiz çalışmasıdır. Kitabın ana fikri insan arzularının taklit yoluyla şekillendiği ve bunda romantik yanılsamaların rol oynadığıdır.
Girard, beş büyük romancının (Cervantes, Stendhal, Flaubert, Proust ve Dostoyevski) yapıtlarını inceleyerek, "üçgen arzu" olarak adlandırdığı bir romandaki arzu temasını tanımlamaya çalışır. Bu romantik metinlerde ele alınan karakterlerin arzularının birbirlerini taklit ederek şekillendiğini, bu sayede romantik yanılsamalara kapıldıklarını gösterir.
Ancak Girard, yalnızca edebiyat analiziyle sınırlı kalmayıp çağdaş yaşamın farklı alanlarını da, moda, propaganda gibi olguları da incelemeye taşır. Ona göre insanlar nerelerde ve nasıl kendilerini aldatırlar, romantik beklentilerin gerçeklikle nasıl çatıştığı analiz edilmelidir. Böylece kitap, edebiyat kavramının ötesine geçerek genel bir insan psikolojisi ve toplumsal olguların çözümlenmesine katkı sağlamaktadır. Girard'ın asıl sorusu, insanların hangi koşullarda artık kendilerini aldatamaz hale geldikleridir.
Girard'a göre romantik edebiyat, imgelem, duygu ve tutkular üzerine kurulu yalancı bir dünya yaratır. Ancak bu, romanın doğasından kaynaklanmaz. Romansal anlatılar görünüşte kişisel tutku ve arzular üzerine kurulur ama aslında taklide dayalı özdeşleşme, rekabet ve arzuların taşıyıcısıdır.
Girard bu yapıyı "mitagonik devinim" olarak adlandırır. Romanda anlatılan arzular aslında başkalarının arzularının taklidinden ileri gelir.
Roman, bu yapıyı kurgusal karakterler ve olaylar vasıtasıyla gösterir. Ancak asıl misyonu, insan davranışlarındaki mitagonik yapıyı ortaya koymaktır.
Dolayısıyla romanda anlatılanlar göründüğü gibi özgün değildir, başkalarının tutkularının yansımalarıdır. Bu nedenle roman, gerçek ilişkileri ortaya koyan hakikatin ta kendisidir.
Girard'a göre roman, tutkuların derin yapısını ve bunun toplumsal dinamiklerle ilişkisini ortaya koyarak gerçeği yansıtır. Mitlerin ve dinlerin kökeninde de aynı yapı vardır.
Mitagonik Nedir?
Girard'a göre insanlar arasındaki çatışmaların asıl sebebi, birbirini taklit eden/imitasyon yapan bireyler arasındaki rekabettir.
Bir kişi bir şeyi ister ve bu tutkusu, onu taklit eden diğer kişide de aynı tutkuya yol açar. Böylece iki kişi arasında aynı nesne ya da amaç uğruna bir rekabet başlar. Zamanla bu rekabet şiddetlenebilir ve öfkeye, nefrete dönüşebilir. İki taraf da birbirini suçlar.
Girard'a göre mitoslarda anlatılan kahramanlar aslında bu tür mitagoşik rekabetin sonucu ortaya çıkan şiddeti durdurmak için ortaya çıkan "kırbaç" figürleridir.
Mitagonik rekabeti sonlandırmak için bir kurban seçilir ve o kurbana yönelen şiddet, toplumdaki gerilimi azaltır. Böylece mitos oluşmuş olur.
Girard'a göre Hristiyanlıkta İsa'nın çarmıha gerilmesi de aslında böyle bir kurban etkisi yaratarak toplumsal düzeni sağlamıştır.
Kısacası Girard mitagonik rekabeti toplumsal çatışmaların temelinde yatan mekanizma olarak görür. Mitler ve din bu rekabeti durdurmanın yollarını ararlar.
Rene Girard, mitagonik yapıyı açıklarken sıkça Prometheus ve Oidipus mitlerinden örnekler verir.
Prometheus mitinden örnek:
Prometheus, tanrılardan ateşi çalıp insanlara vererek onları aydınlatır. Ancak Zeus bunu kıskançlıkla karşılar ve Prometheus'u cezalandırır. Burada Zeus'un Prometheus'a karşı hissettiği rakip kıskançlığı ve onu ortadan kaldırma arzusu mitagonik dinamiği yansıtır.
Oidipus mitinden örnek:
Oidipus babasını öldürüp annesiyle evlenir ama sonradan bu gerçeği öğrenir. Oidipus'un babasıyla olan rekabeti ve onu yok etme arzusu mitagonik dinamiğin temsilidir. Annenin Oidipus'a duyduğu cinsel çekim de aslında annenin başkalarındaki cinsel arzuyu taklit etmesi olarak yorumlanır. Girard bu mitlerdeki karakterlerin arzularının ve eylemlerinin aslında diğerlerinden alıntılandığını, yani mitagonik yapıda olduğunu öne sürer.
Romansal Hakikat kitabında René Girard tarafından analiz edilen ve "üçgen arzu" kavramını ortaya koymak için kullanılan romanlar:
- Miguel de Cervantes - Don Kişot
- Stendhal - Kırmızı ve Siyah
- Gustave Flaubert - Eğitim Duyguları
- Marcel Proust - Kayıp Zamanın İzinde
- Fyodor Dostoyevski - Beyaz Geceler, Oyuncular
Girard bu romanları derinlemesine inceliyor ve karakterlerin arzularının, duygularının taklit yoluyla nasıl şekillendiğini, üçgen ilişkiler üzerinden nasıl romantik yanılsamalara kapıldıklarını ortaya koyuyor.
Özellikle Don Kişot, Kırmızı ve Siyah, Eğitim Duyguları ve Beyaz Geceler'deki taklit mekanizmasını ve yanılsamayı analiz ediyor. Böylece "üçgen arzu" desenini örneklendiriyor.
Bu romantik metinler Girard'ın ilk ele aldığı eserlerden olup arzu kavramını mitikolojik ve psikanalitik çerçeveden yorumlamasına temel teşkil ediyor.
