Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Gönderi Oluştur
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.36.26
Gönderi
Cevap ; Coğrafya
“ Tarihi yapanlar imparatorlar veya entelektüeller değil, işlerin daha kolay , daha karlı ve daha güvenilir yollarını arayan milyonlarca tembel, açgözlü ve korkmuş insandır.”
Avcı toplayıcılıktan - çiftçiliğe , köy yaşamından- devlet oluşumuna, Batı ve Doğu’nun binlerce yıllık gelişim düzeyini ( şu ana kadar elde edilen veriler ışığında ve bence yeterince detaylı olarak) inceleyebileceğimiz sağlam bir eser.
Özet niteliğinde ;
Mö 14.000 yılından Mö 1000 yılına kadar batı gelişme yönünden önde gidiyor ve ms 541’de yollar kesişiyor ,1773 e kadar doğu önde gidiyor. ( tarihler yazarın toplumsal gelişme puanlarına dayanıyor)
Peki bütün bu öne geçmeler ve gerilemeler “ kısa vadeli rastlantı kuramları” ile mi “ uzun vadeli kilitlenme kuramları” ile mi açıklanabilir. Ya da açıklanabilir mi?
//İLK DÖNÜM NOKTASI//
MÖ 1200 de batı doğunun 1000 yıl ilerisindeyken batı çekirdeğinin içine patlaması ( savaşlar ve ama kesin neden hala gizem içinde) fiilen 600 yıllık kazançları silip attı. MÖ 1000 yılına gelindiğinde Doğu’nun gelişme puanları Batı’nın puanlarının ancak birkaç yüzyıl gerisindeydi artık. Batı’nın mö 1200-1000 arası büyük çöküşü ilk dönüm noktası oldu.
Bu çöküşten sonra batının 13 bin yıllık önderliğinden başa baş durumuna geçildi.
//MAHŞERİN DÖRT ATLISI//
İklim değişimi / Kıtlık / Devletin zayıflaması/ Göç ve bunlara eklenen beşinci atlı Salgın hastalıklar
// savaş arabalarının ordulara tam girmesi uzun zaman aldı ama girdikten sonra savaşta dengeleri değiştirdi//
//İNANIŞ //
Mö 500 Alman düşünür Karl Jaspers tarafından “ eksen çağı” olarak adlandırıldı.
Artık insanlar tanrı-krallardan hatta tanrılardan bile bağımsız inanışlarını şekillendirmeye başladılar. Budizm - Hinduizm - Taoizm - Yahudilik - Hristiyanlık vs bu dönemlerde ebedi başyapıtlar haline geldi.
İlerleyen zamanlarda Hristiyanlığın ve Mahayana Budizmi yayıldı . Eşit özelliklerinden biri de her iki dinin de evrensel olmasıydı. Seçilmiş gruplara değil herkese gelmişlerdi.
En önemli eksen düşünürleri Antik Yunan, İsrail, Buda’nın yurdu Sakya veya Konfüçyüs’ün yurdu Lu gibi küçük kenar topluluklarından çıktı. Küçük yerlerden çıkan bu atılımların büyük devletlerde toplumsal gelişmeyi nasıl etkilediğini anlamak güç.
Yazarımız asıl toplumsal etkinin büyük devletlerin bu ideolojileri evcilleştirerek kendi çıkarlarına kullanmaya başlamasının ardından olduğunu düşünüyor.
/// Modern filolojinin en büyük zaferi, ardılların kendi kutsal kitaplarını çok defa yeniden yazarak, metinleri özgün anlamlarını kavramayı neredeyse imkansız kılacak kadar çok değiştirdiklerini ortaya çıkarmış olmasıdır.///
Dinlerin de işleyişi ve içeriklerindeki özler değiştikçe yönetime bakış açısı da değişiyor. Yunanlıların tanrısal krallık fikrine mö 700 civarlarında tamamen reddetmesi ve sonrasında eril demokrasiyi icat etmeleri Batı’nın diğerleri ile belirleyici kopmasını sağlamış olabilir . Ama bu yazarımızı pek ikna etmiyor. Bundan önceki 14 bin yıl boyunca batı zaten öndeydi.
Mö 200 yılına gelindiğinde doğuyu da batıyı da tek imparatorluk yönetiyordu ( batı /roma , doğu / Qin )
Bu bölüm insanların ( büyük gruplar halinde) az çok aynı olduklarını gösterdi. Ayrı fakat benzer tarihleri izlemişlerdi.
Artan enerji kullanımı/ Daha etkili örgütlenme/ Yaygın okuryazarlık/ Sürekli daha ölümcül hale gelen ordular => dünyayı dönüştürmekteydi.
Bu tarihlerde artık doğu ve batı çekirdekleri arasındaki alanlara da erişim sağlanmış ve bozkırlar doğu ve batı arasında aşılmaz bir beriyer olmaktan çıkmış, onları birbirine bağlayan bir anayola dönüşmüştü.
Avrupaya altın çağ yaşatan batı roma yıkıldı. Ms 1. Yy da Augustus romayı tuğla kentten mermer kente dönüştürmüş olmakla övünmüştü. Ms 5. Yy da artık mermer kent harabelerinin arasında bulunan boşluklara kondurulan ahşap evlerle kaplanmıştı. Nufus azaldı tarlaları otlar ve ormanlar bürüdü, yaşam kısaldı ve acımasız hale geldi. ( Bunlar aynı zamanlarda Kuzey Çin içinde geçerli )
Ms 500 artık devletler daha zayıf , kiliseler daha güçlü konumda.
Ms 541 hıyarcıklı veba çıkıyor , 546 dan sonra yavaşlıyor ama 750 ye dek şurada burada etkisini göstermeye devam ediyor. Konstantinopolisin dörtte biri ölüyor. Tarım ticaret ve gelirler viran oluyor. Batı çekirdeğini yeniden yaratmayı hayal edecek tek kişi kalan pers kralı 2.Hüsrev de başarısız olunca doğan boşluk içinde batı şiddet, veba ve ekonomik gerilemeyle baş başa kalıyor. Bütün bunlara paralel doğu da kuzey çin güney çinle birleşiyor ( kültürel olarak da çin etrafından gelen kültürel öğeleri benimsiyor- çin kültürü yabancı fikirlere açık-)ve ekonomik gelişme hızla yükseliyor.
10 yy a gelindiğinde iki çekirdekte de bölünmeler yaşandı. Ama doğulu toplumsal gelişme Batı’dakinden daha hızlı yükselmeye devam ediyor.
Ms 9 yy da bronz sikke basmakta zorlanan Çin’ de çay tüccarları *kağıt parayı* buluyor.
Ms 11. Yy da Çin’de kömür madenciliğiyle beraber kömür ve demir uçuşa geçti. Bir müslüman çekirdek ile hristiyan çeper arasında bölünen Batı ise artık çok geride kalmıştı ve 18yy Sanayi Devrimine kadar yetişemeyecekti.
Kömürü kullanan Çinliler kendi sanayi devrimlerini yapabilecek düzeye gelmişlerdi ama Moğolların istilası , üstüne doğal afetler ve bunlarla beraber nüfusun azalmasıyla bu ihtimal yok oldu.
Veba nın tekrar gelmesiyle batının belki yarısı doğuda hesaplanamayacak kadar insan öldü. ( batıda tanrının cezası olduğunu ve bundan kurtulmak için yahudilerin öldürülmesi gerektiği düşüncesi ve bunun geleneksel çare olarak adlandırılması ??!)
15.Yy da Çin filosu Amerika’yı keşfedebilecek yeterlilikteydi. Peki neden bu şekilde gelişmedi? En popüler yanıt Çin imparatorlarının denizaşırı yolculuklara ilgi duymazken Avrupalı kralların( en azından bazılarının) buna çok ilgi duymasıydı.
“ Denizcilik teknolojisinin okyanusları anayollara dönüştürerek bütün gezegeni birbirine bağladığı anda Prens Henrique imkanları görürken, imparator Zhengtong hepsini geri çevirdi. “ ama asıl soru neden bazı prens ve imparatorların bunları seçtiği değil de Çin’e içe yönelen bir muhafazakarlık çökerken Batı’nın neden risk aldığı olabilir.
( aralarındaki kültür farkı)
RÖNESANS/ ALTIN ÇAĞ/ YENİDEN DOĞUŞ
İtalya’nın yeni özgürleşen kentdevletleri açısından ileriye doğru tek yol var , diyorlardı, o da geriye doğru bakmak.
AMERİKAYA NEDEN İLK ÇİNLİLER GİDEMEDİ
Kendi rönesanslarını 11 yy da yapan Çinliler için Büyük Okyanusu aşmak Batılıların Atlantik Okyanusunu aşmasından daha zordu. Gitmiş olsalar bile hikayelerini anlatmak üzere geri dönebilmiş olma ihtimalleri düşüktür. 12 yy da artık gidiş dönüş güvenilir olmasına karşın Çin’de toplumsal gelişme durağanlaştı ve 13 ,14 yy da tepetaklak oldu. Elit düşünce gitgide muhafazakarlığa döndü.
Batılı hükümdarlar için gelir kaynağı olabilecek şeyler ( vergilendirme, komşuları yağmalamak, yahudileri soymak vb) tükenmişti. Yeni gelir kaynağı olabilecek her türlü fikire açıklardı.
Yazarın fikrine göre coğrafya insanlara yaptıkları dışında başka bir şey yapma fırsatı sunmaz. Koşullara göre Kolomb veya bir başkası Amerikayı Doğu’dan önce keşfedecekti. Çünkü Çin için Büyük Okyanusu aşmak ya da aşmaya çalışmak bunun için gelir harcamak o an için akıldışıydı.
Amerika’yı keşfetmek Hindistan’ ı keşfetmek , Rönesans toplumsal farkı kapatmamıştı. Bunun için 300 yıl daha geçmesi gerekiyordu.
15.yy herkesin bir evi ,işleyecek tarlası ve yemeği varken 16.ve 17. Yy da yoksulluk doğuyu da batıyı da sarmıştı.
16 yy Batı çekirdeğinde Osmanlı İmp. hakim durumda . Batı avrupa Kutsal Roma imp altında birleşmek zorunda . Çünkü Viyana’ya dayanan Türkleri durdurmanın başka çaresi yok. Tabiki bu kolay değil ve sonuna baktığımızda Karl ve oğlu 2. Felip hükümranlıklarının çoğunu müslümanlarla değil hristiyanlarla savaşarak geçirdiler.
Bu sıralarda Martın Luther’in 95 itirazını kiliseye asmasıyla başlayan süreçte savaşlar başladı ve Batı avrupa’yı birleştirecek maliyetler karşılanamadı.( Habsburglar )
Osmanlı da hem Şii - Sunni savaşlarından , İran’dan dolayı Avrupa ‘da ilerleyemezdi.
17.yy hem Doğu hem Batı için soğuk , kıtlık, hastalık ve savaşla geçti. Nüfusun 3 te 1 Kara Ölüm kadar korkunç olan bu insan yapımı afetlerde can verdi. Bunlara karşın toplumsal ilerleme tırmanışına devam etti.
17.ve18.yy da en çok Romanov Rusya’sı ve Qing Çin’i mahşerin atlılarından biri olan göçü etkili biçimde öldürdü. Artık bozkır anayolu kapanmıştı. Göçebe halkların felaketiyle birlikte buraya imparatorluktan gelip yerleşen insanlar üreterek ve vergi ödeyerek toplumsal gelişmeye ivme kazandırdı.
Batı Avrupa Rönesans sonrası 17 yy da yeni düşünme tarzıyla Galileolar Newtonlar verirken Çin birnevi 2.Rönesans yolunu seçti ve bu yüzden Galieolar Newtonlar veremedi. Bunun en büyük sebebi Atlantik okyanusunun verdiği sıkıntıların Batıda yeni tip sorunlar ve sorularla beraber yeni tip cevap çeşitleri yarattı . Çin’in ise yeni bozkır sınıryolu çok daha ılımlıydı ve iyi maaşlı çin bilim insanları yanıtlaması meşakatli sorular
İle uğraşmadı.
18 yy a gelindiğinde Doğu ve Batı başabaş giderken ENERJİ SATIŞI ile beraber Batı egemen konuma geçti ve binlerce yıldır ilerleme ivmesinin onlarca katına çıktı.
Isıyı harekete dönüştürmek ilk kömür madenlerinde çıktı sonrasında zaman geçtikçe gelişti. Pamuk ve demir sektörlerinde büyük gelişimler gösterdi. Dünya tarihindeki en hızlı ve en büyük gelişimi sağladı.
Sanayı Devrimi İngiltere’de olmasaydı bile Doğu’da olur muydu? Doğunun bu yöne eğildiğini gösteren bulgular yok. Doğu’nun bu devrimi yapabilmesi için “ yüksek ücretler, yeni zorluklar, bilimsel düşünceyi, mekanik deneyleri ve ucuz enerjiyi toplu bir paket halinde harekete geçirebilecek Atlantik ekonomisine denk bir şey “ yaratması gerekirdi. // 1880 gibi geç bir tarihte 600 çinliyle bir maden açma maliyeti 4272 dolar olarak hesaplanıyordu. Yani buhar yerine kas gücü tercih ettiler.//
1780 ile 1830 arasında işçi başına çıktı %25 arttı ama ücretler güçbela %5 arttı. İşciler sendikalar kurarak bir Halk Bildirgesi talep etti. Çiftlik işçileri makineleri kırıp toprak beylerine tehdit mektupları yazdılar. Korku yaratmışlardı. Göstericiler ayaklar altında çiğnendi, hapis ve sürgünler vs…
Sanayi devrimiyle beraber liberalizm ortaya çıktı. Serbest piyasa ekonomisiyle beraber sınırlar yıkılıp geçiliyordu. Bununla beraber artık ne dinin ne geleneklerin , adetlerin önemi vardı . Pazarı korumak ve devam ettirmek en önemli şey olmuştu. Artık TEK DÜNYA vardı.
Bunların ardından yaşanan birinci dünya savaşı, ekonomik buhran ve ikinci dünya savaşı liberalizmin işlerliğini sarstı. Hanedanlar teker teker yıkıldı. Amerika büyük güç olmaya başlıyor.
Avrupa paramparça olduğu halde toplumsal gelişme düşüşe geçmedi çünkü çekirdek çok fazla büyümüştü. Japonya’nın Çin’e , ABD’ nin de Japonya’ ya verdiği hasarla 2.Dünya savaşı batı hakimiyetini daha pekiştirmiş oldu. Peki liderliği Amerika mı Sovyetler mi alacaktı?
Onlarca rekabet ve olaylardan sonra ( marshall planı, hidrojen bombasının varlığı, kuzey - güney kore savaşı, vietnam savaşı vs) asıl cephe ortaya çıkacaktı. Asıl cephe alışveriş merkezleriydi.
2000lere gelindiğinde yaşam süresi ( aıds ve sıtmanın pençesinde olan Afrika dahil) ortalama 10-20 yış artmıştı. İnsanlar daha iriydi artık. Kadınlar yerlerini alacak en az iki çocuk yetiştirebilmek için en az 5 -6 çocuk yapmak zorunda değildi artık.
Ev içi ve sosyal hayatı rahatlatıcı teknolojilerle beraber abd sovyetlerin önündeydi artık. Sovyet inkar etsede torunları kendi gözleriyle görüyordu. İlk bilgisayar 1946 ( ENIAC) da çıktı. Sonrasında Steve Jobs Apple 1 mikrobilgisayarı, Bill Gates Microsoft derken bilgisayar daha ucuz ve daha kolay hale geldi.
Mao ile kıtlığa ve şiddet içine giren Çin, Mao nun ölümü sonrası liberalleşmeyle beraber refah seviyesini artırdı( Deng Xiaoping ) .
Tek Çocuk Politikası.
Deng sıkıyönetim ilan etti. 1989 da Tiananmen Meydanı’nda toplanan 1 milyon göstericinin üzerine binlerce asker saldı.
Sovyetler güçlerini kaybediyordu. Çernobil gösterdiki aynı zamanda dökülüyordu da.
Doğu Almanlar duvarı yıkmaya koyuldu, üzerlerine ateş açılmayınca devam ettiler , Doğu Alman rejimi dağıldı. Peşindeki aylar boyunca da Doğu Avrupa tek tek bağımsızlıklarını ilan etmeye başladılar. 1991 de Gorbaçov imparatorluğu resmen fesheden belgeyi imzalaması için yapılan baskıya boyun eğdi. Batı’nın savaşını Abd kazamıştı.
Çin yeni güç olmaya niyetliydi. Dünya pazarında 2000 lerden sonra üretiminin3 kat artırdı ama bunun için büyük bedeller ödedi. Düzensiz kurulan fabrikalar atıkları nehirlere boşalttı bunun çevresindeki yerleşimlerde kanser oranı 2 kat arttı . Tarımda kullanılan kirli sularla kuraklık arttı çölleşme oranı yükseldi, yetersizliklere ve yolsuzluklara karşı gösteriler giderek şiddetini artırdı ve bu zamana kadar çoğu yıl ortalama 25 bin civarında “kitlesel olay” ve küçük ayaklanmalar kayıta geçti.
Ve ve ve veee
BATI COĞRAFYA YÜZÜNDEN HÜKMEDİYOR.
Farklı olasılık versiyonlarından sonraki tarihi süreci hayal etme vs yaptıktan sonra dahi yüzyıllara ayrı ayrı bakış attığımızda batının öne geçme olasılığı yüksekti ( 1350 de yüzde 25 iken 2000 de yüzde 95) .
Coğrafi konum ,o dönem şartlarından daha az zararlı çıkma avantajları sağlıyor ve farklı varyasyonlar hayal etsek bile çoğu zaman sonuç değişmezdi . Gidişat değişebilirdi geç veya erken , zor veya daha kolay , yine de sonuç aynı olurdu.
Geleceği tahmin oyununda asıl nokta ilerleyen toplumsal gelişme ivmesi önümüzdeki yüzyılı tahmin edilebilirlikten çıkarıyor. Şuana kadar geldiğimiz puanı 2 3 e katlayacağız ve bu bize neler getirir kim bilir. Doğu , batı , güç dengeleri … Tarih bile gülünç olabilir artık.
“ Nereye baksak bilim insanları biyolojinin sınırlarına taarruz halinde.” Syf 687
Nükleer devletlerin sayısı da bizi büyük tehlikeye sokuyor. Savaş ne kadar ulusal sermayeyi tehdit etse ve ülkelerce çıkarlarına ters düşse de nükleer güce sahip olan ülkelerin artması bir teröristin veya zorba liderin elinde kullanılması hala yüksek bir ihtimal.
“Üçüncü Dünya Savaşı’nın nasıl yapılacağını bilmiyorum ama size Dördüncüsünde ne kullanacaklarını söyleyebilirim: taş.” Albert Einstein
“ İnsanların ve bilgisayarların birleşmesi, bizim küçümsercesine “yapay” dediğimiz zekanın, tıpkı homo sapiens’in önceki bütün maymun adamların yerini alması gibi, homo sapiens’in tamamen yerini almasından önceki kısa bir dönem olabilir.” (Syf712)
Uzun soluklu bir eser , elbette ağır soruların ağır cevapları olur. Tabi cevap tatmin ederse ..
··
1 artı 1'leme
·171 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.