Kitab-ı Dedem Korkut Ala Lisan-ı Taife-i Oğuzan
Türk edebiyatı tarihinin büyük âlimi Prof. Dr. Fuat Köprülü'nün, derslerinde söylediği bir söz vardır: "Bütün Türk edebiyatını terazinin bir gözüne, Dede Korkut'u öbür gözüne koysanız, yine Dede Korkut ağır basar."
Dede Korkut Kitabı'nın değerini ifade etmek için bundan daha güzel bir söz bulmak mümkün değildir. Gerçekten Dede Korkut Kitabı Türk edebiyatının en büyük âbidelerinin Türk dilinin en güzel eserlerinin başında gelir.
Dede Korkut Kitabı'nın bu yüksek değeri onun mahiyetinin tabii bir neticesidir. Dede Korkut bir millî destandır. Millî destanlar, taşıdıkları vasıflar dolayısıyla, bağlı oldukları dil ve edebiyat sahaları içinde daima müstesna bir yer işgal ederler.
"Millî destanın ilk vasfı müellifinin millet olmasıdır." Destan, bir ferdin, bir sanatkârın değil, bir milletin müşterek dehasının mahsülüdür. Yaratıcısı müşterek deha olduğu gibi, değerlendirilmesi de müşterek sosyal zevkin süzgecinden geçmiştir. Dede Korkut da bu şekilde Türk Milletinin müşterek dehasının ve zevkinin eseridir.
Millî destanın ikinci vasfı "muhtevasının millet hayatı olmasıdır." Bu bakımdan destan milli kültür değerlerinin bir hazinesi, milli ve sosyal hayatın renkli ve teferruatlı bir tablosu demektir. Dede Korkut da bu şekilde Türklüğün millî hayatını aksettirmekte, Türk kültürünün zenginliklerini, renkli Türk
folklorunun sayısız değerlerini, Türk Milletinin yüksek insani vasıflarını, duygularını, faziletlerini ve meziyetlerini dile getirmektedir.
Milli destanın üçüncü vasfı "büyük bir kahramanlık menkıbesi" olmasıdır. Onda kahramanlık ruhu en yüksek insani vasıf olarak işlenir. Dede Korkut da tabiî bu şekilde büyük bir kahramanlık hikâyesi ile karşı karşıya kalır. Türklerin alp insan tipinin davranışlarının en yükseğini görürüz. Aynı mânaya "alp", "yiğit", "eren" gibi kelimeler eserde en çok geçen, en muteber kelimelerdir, "eren" kelimesi Dede Korkut'ta henüz dinî bir mânaya bürünmemiştir.
Millî destanın dördüncü vasfı, "fevkalade vüksek bir coşkunluk ifadesi taşımasıdır." Dede Korkut'ta böyle coşkun bir hava, son derece yüksek perdeden bir söyleyiş, insanı sürükleyip götürür.
Millî destanın beşinci vasfı eserde "tabiat unsurunun ön plânda olması, büyük bir yer işgal etmesidir." Bu tabiat durgun ve sakin değil, tıpkı kahramanları gibi canlı, yaşayan, aktif hayata, vakalara, hikâyeye âdeta iştirak eden bir tabiattır. Dede Korkut'taki tabiat o kadar canlı ve coşkundur ki, meselâ suyun en makbulü olarak "kanlı su" tabiri tekrarlanıp durur. İnsanları sürükleyip boğan taşkın su büyük bir şevkle anlatılır.
Milli destanın altıncı vasfı "bu zengin tabiat unsurunun yanında ve onun bir tamamlayıcısı olarak hayvanların yine büyük bir yer işgal etmesidir." Dede Korkut'ta eski Türklerin atlı bozkır medeniyetinin temel unsuru olan hayvan, büyük ve müstesna bir yer tutar; insanın hayatına karışır. Öyle ki; kahramanların ağlaması, bağırması gibi birçok hareketleri hayvanlara benzetilerek, bir meziyet gibi, aynı kelimelerde birleştirilir.
Milli destanın yedinci vasfı, "içinde hızlı bir havat tarzının hüküm sürmesidir." Dede Korkut'ta da baş döndürücü bir hareket içinde vakalar akıp giderler. Zaman zaman bir tek cümle ile bir ata sözü ile beş yıl, on yıl, on beş yıl atlandığımı, zamanın üzerinden büyük bir kolaylıkla geçildiğini görürsünüz.
Milli destanın sekizinci vasfı "tarihle ilgili bulunmasıdır." Şüphesiz destan tarih değildir. Fakat tarihe büsbütün kayıtsız da değildir. Destan tarihten doğar. Öyle ki destan tarihi hadiselerin millet hayatında bıraktığı intibaların şiirleşmiş, sanat eseri haline gelmiş şeklidir, denilebilir. Dede Korkut'ta Türk tarihinin derinliklerinde yatan birçok vakalar silsilesinin derin izleri görülür. Bu izler eski Türk tarihinin birçok destanlaşmış unsurları ile Oğuz Türklerinin önce Orta Asya'daki ilk yurtlarında, sonra batıda. Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasında yaşadıkları tarihin geniş akisleri şeklinde karşımıza çıkar.
Millî destanın dokuzuncu vasfı "bir coğrafyava sahip olmasıdır." Dede Korkut'ta da tarihe dayanma vasfının tabii bir neticesi olarak böyle bir coğrafya vardır. Bu coğrafya görünüşte ve ön planda Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasıdır. Fakat bunun arkasında ya doğrudan doğruya veya çok defa bu sahaya adapte edilmiş olarak Orta Asya'nın, Türkistan coğrafyasının unsurları yatar. "Böylece eser destan olarak, zamansız ve mekânsız olan masal ve efsaneden tabiî çok ayrılmış olur."
Millî destanın bir derecelemeden çok, sayma ifade eden bu sıralamamıza göre onuncu, fakat şekil bakımından birinci vasfı "uzun, büyük bir manzum eser olmasıdır." Bu bakımdan Dede Korkut tam destan değildir. Yarı manzum, varı mensurdur. Yani biraz halk hikâyelerine benzer. Fakat gerek manzum kısımların çokluğu, gerek nesrinin normal nesir olmayıp çok defa seçili, düzenli, manzumeden yeni çevrilmiş hissini veren bir nesir olması onu halk hikâyelerinden çok farklı kılmakta ve destan menşeinden fazla uzaklaştırmamaktadır. Hacim bakımından ise Dede Korkut, bir mukaddime ile her biri ayrı bir bütün olan, fakat hepsi bir arada da ayrı bir bütünlük teşkil eden 12 destan parçasından ibarettir. Bunlardan hiçbiri bir destan uzunluğunda olmadığı gibi, hepsi bir tek destan durumunda da değildir. Bu bakımdan Dede Korkut halk hikâyesi olmağa yöneldiği sırada tespit edilen büyük bir destan parçası manzarası arz etmektedir.
Millî destanın on birinci vasfı, demek ki, "hikâyenin bir kahraman etrafında dönmesidir." Dede Korkut'ta, dediğimiz gibi, böyle bir kahraman etrafında dönen destan bütünlüğü yoktur. Dede Korkut tarihi kayıtlarla varlığını bildiğimiz, fakat ele geçmemiş olan asıl büyük, manzum ve tam bir Oğuz destanından ayrılmış ve hikâyeleşmeğe yönelmiş büyük destan parçalarından ibarettir.
Milli destanın burada zikredeceğimiz son, fakat en büyük vasıflarının biri "dil vasfıdır." Destan dili bağlı olduğu dilin en güzel örneğini teşkil eder. Dede Korkut'un dili de tam bir destan dili olarak Türkçenin emsalsiz bir şaheseri durumundadır. Bu dil milletin ağzında asırlarca süzüle süzüle âdeta atasözleri ve vecizeler dizisi haline gelmiş bir dildir. Destan dili bu bakımdan mukaddes kitapların diline benzer. Onun için dil bakımından Dede Korkut Türkçesinin Türk dilinin mukaddes kitabı durumundadır diyebiliriz. Üslûbu ise bu dile uygun; yalın, açık, kesin, fakat ihtişamlı destan üslübudur.
Hülasa, şekle ait bir iki nokta hariç, Dede Korkut Kitabı bu saydığımız vasıfları ile millî destan olarak Türk Milletinin en büyük kültür varlıklarından biri hâlinde karşımıza çıkmaktadır.
"Destanların teşekkülünde çekirdek, gelişme ve tespit olmak üzere üç safha ve sart vardır." Milletin iptidai devrinde onu toptan sarsan bir tarihi vaka üzerine destan çekirdeği teşekkül eder, sonra bu çekirdek uzun zaman bir destan devri yaşayan o millet tarafından yeni vakalarla geliştirilir; nihayet bu gelişme tamamlandıktan sonra, fakat erimeden, canlı iken, yazılı devreye geçilerek bir sanatkârın onu tespit etmesi gerekir. Dede Korkut da bu safhalardan geçmiş; Oğuzların Asya'daki eski yurdunda ilk çekirdek teşekkül etmiş, sonra batıya yerleşmelerine kadar geliştirilmiş, nihayet biraz geç kalınarak, yazılı devre bir hayli ilerledikten, destan devri bittikten, destanlar halk hikâyesine dönmeğe başladıktan sonra, 15. asrın sonu ile 16. asrın başlarında mechul bir sanatkâr tarafından kâğıda geçirilmiştir.
Onun için Dede Korkut Kitabı batı Türklerinin esasını teşkil eden Oğuzların hayatını içine alır. Eserde Oğuz hükümden Bayındır Han'dır. Fakat Bayındır Han pek sahneye çıkmaz. Bayındır Han'dan sonra Kazan Bey gelir. Destanların en mühim kahramanı olan Kazan bütün Oğuzların müşterek beyler beyi, bir çeşit umumi valisidir. Ondan sonra Oğuzlar ve Oğuz ülkesi İç Oğuz, Dış Oğuz (Üç Ok, Boz Ok) olarak ikiye ayrılır. Kazan aynı zamanda İç Oğuz'un beyler beyidir. Dış Oğuz'un beyler beyi Kazan'ın dayısı Aruz'dur. Onların idaresinde de eski 24 Oğuz boyu taksimatına göre çeşitli beylikler ve boylar bulunur. İşte eserde bu siyasî ve idarî düzen içindeki Oğuzların milli hayatı, birer sembolden başka bir şey olmayan kahramanların etrafında dile getirilmektedir. İhtiyar Dede Korkut Oğuzların akıl hocası, ozanlar pîri, keramet sahibi ve her destanın cereyanından sonra onu ilk tertip, tanzım ve nazmettiği kabul edilen bir nevi müellif durumundadır.
Dede Korkut Kitabı'nın bugün elde; biri Dresden'de , öbürü Vatikan'da olmak üzere, iki yazma nüshası vardır. Bu iki nüshaya dayanarak eserin ilmî neşri tarafımızdan (Muharrem Ergin ) yapılmış, bu metin ikinci ve son defa Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsi tarafından yayımlanmıştır (Ankara, 1964). Dede Korkut Kitabı devre bakımından Eski Anadolu Türkçesi, saha bakımından Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasının eseridir. Bugünkü Türkçeye çevrilirken işte sadece bu devre ve saha farkları giderilmiş, eserin aslî yapısının bozulmamasına dikkat edilmiştir. Dede Korkut Kitabı birçok yabancı dile de tercüme edilmiştir.
Dede Korkut Kitabı Türk çocuklarının ruh ve kafa yapısını tek başına sağlam tutacak kudrette ve karakterde bir eserdir. Bu kitabı okuyan ve hazmeden bir Türkün kolay kolay yolunu şaşırmayacağı emniyetle söylenebilir. Her Türkün evinde bulunması lazım gelen bir aziz ve yüce kitabın milli kültürün ruhlara sindirilmesinde açacağı çığır milletimizin geleceği için büyük bir teminat olacaktır.
Güncelleme:
Dede Korkut Hikayeleri'nin Dresten 12 hikaye, Vatikan 6 hikaye olmak üzre iki nüshası vardı. 27 Nisan 2019'da 3'üncü nüshanın (İran) Türkman Sahra'da bulunmasından dolayı adı Türkmen-Sahra nüshası oldu.
13. hikayenin adı (13. boy): Salur Kazan'ın Yedi Başlı Ejderha'yı Öldürmesi.
·
50 görüntüleme
Yarısından da daha ağır basanı.
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.