12. yüzyıldan Saltuklu eseri Erzurum Tepsi Minare ve Artuklu eseri Harput Ulu Camii minareleri gibi erken örnekler oldukça basık ve kalın gövdelidir.
13. yüzyıl örnekleri daha ince uzun olmaya başlar. İlk yarıdan olan örnek lerde dekor henüz çok sadedir. Düz kilit örgülü gövdede sırlı tuğlalı veya çini mozaikli basit bilezikler görülür. 6unlar bazen kufi yazılı, bugün çok aşınmış olan kuşaklardır. Sivas Ulu Camii (1213), Kayseri Ulu Camii (1205), Akşehir Ulu Camii (1213) minareleri ve Akşehir Güdük (1226), Aksaray Kızıl (1230), minareler buna örnektir. Alanya Akşebe Mescidi minaresinde ise (13. yüzyıl ortaları) düz tuğla örgüsünde derzlere serpiştirilmiş sırlı tuğlalar vardır. 13. yüzyıl. ilk yarısından olan bu erken örneklerde henüz sadece firuze renkli çini ve sırlı tuğla kullanılır.
13. yüzyılın ortalarından başlayarak minarelerin tuğla ve buna paralel olarak çini dekorlarında zenginleşme görülür. Çift minareler, çift şerefeler, yivli gövdeler, bütün gövdeyi saran tuğla ve çini bezeme Anadolu'nun bu konu da getirdiği yenilikler olur. Artık tuğlalar İran Selçuklu örneklerinde olduğu gibi çeşitli kompozisyonlar meydana getiren geometrik şekilli satıhlarda değerlendirilir. Baklavalar, üçgenler, diyagonal hatlar, kûfi yazılı bandlar görülür. İran Selçuklu örneklerinden farklı olarak, sırlı tuğla bezeme çoğu kez tuğlaların arasında bütün gövdeyi kaplar. Çinili süslemede artık firuzenin yanısıra patlıcan moru ve kobalt mavisi de görülmeğe başlar. Akşehir Taş Medrese (1250), Kırşehir Cacabey Medresesi (1272-73), Afyon Ulu Camii (1272), Afyon Kuyulu Mescit (13. yüzyıl sonu) minareleri zengin sırlı tuğla süslü, düz silindirik gövdeli örneklerdir. 13. yüzyılın ikinci yarısında görülmeye başlayan yivli gövdeli tuğla minareler yuvarlak veya bir yuvarlak bir sivri yüzlü yivleri ve bunları örten zengin sırlı tuğla ve çini mozaik dekorlarıyla İran Selçuklu örneklerini de aşan bir bezeme sunarlar. Konya İnce Minareli ve Sivas Gök Medrese minarelerinde yivlerin arasındaki kaval silmeler firuze renkli sırlı tuğladandır. 2-3 cm çapında, yarım daire şeklindeki sırlı tuğlalar üst üste sıralanarak bu silmeleri meydana getirir. Anadolu Selçuklularının *yarattığı bu zengin çini dekorlu tuğla minareler etkilerini İran'da 13. yüzyıl sonu 14. yüzyıl İlhanlı minarelerinde sürdürür.
Yapı dışında minarelerde yer alan tuğla, yapı içinde çoğu kez kubbe, kasnak, tonoz, kemer gibi unsurlarda kullanılır. Özellikle kubbelerde yer alan tuğla işçiliğinin zenginliği dikkati çeker. Çoğu kez kubbelerde geometrik dü zenleme ile dekoratif kompozisyonlar meydana getiren tuğlalar, firuze, pat lıcan moru sırlı tuğlalarla zenginleştirilir. Zikzaklar, baklavalar, diyagonaller, iri kûfi yazıdan gelişen kompozisyonlar tuğla kubbelerde sırlı tuğlalarla birlikte önemli bir süs unsuru olur. Kubbe göbeğinde çoğu kez çini mozaik Allah ve halife adları yazılıdır. Tuğla kubbelerin kasnakları da çoğunlukla çini mozaik süslüdür. Girift, kufiden gelişen örgüler, geometrik şekiller, 13. yüzyılın ikinci yarısından olan örneklerde ise bu desenlerle birlikte spiral sarmaşıklar, bitkisel motifler ve zengin çini mozaik bordürler görülür.
Sayfa 70 - * Kültür bir mozaiktir ve geçmişin, geçmişe dair birikimin izlerini taşır. O nispette yaratma tabiri yaratılmış olana yalnızca keşfetme imkanı verir. Zira akılda beden misafirhanesindendir.
·
67 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.