Dil ve Yazi
Bu çeşitliliğin iki yönü, farklı zamanlarda kullanıldığı bilinen dillerin sayısı (onbeş kadar) ve yazı sistemlerinin sayısıdır (yaklaşık yedi tane: World Archaeology 1986 [OH]; Hooker 1991 [OH]. Bazı dillerle yazı sistemlerinin tarihsel tabloda başat olması doğaldır: Mısır dilinin kullanımı o ülkede çok sınırlı olsa da, bu dil ve yazı belli ki XXV. Hanedanlığın Nübyeli hükümdarları tarafından benimsenmiş, çünkü Mısır'ın en güneyindeki yazıtlarında kullanmışlar. Bir sava göre Mısır hiyeroglif sisteminin bir türü, Sina yarımadasının yerel bir dilini ve belki bir de Biblos Sami dilini çevirmek amacıyla uyarlanmıştı (keş. Diringer 1948[OH]), ne var ki bu artık kuşkulu görünmektedir (World Archaeology 1986 [OH]). Mezopotamya'da konuşulan bir Sami dili olan ve çiviyazısı kullanan Akkadca ikinci binyılda yaygındı ve lingua franca, ortak dil, statüsündeydi: Mısır ve Hitit kralları birbirleriyle Akkadca konuşur, Mısırlılar da Levant'taki imparatorluk işlerinde bu dili kullanırlardı. Çiviyazısı aynı zamanda Türkiye'deki Hititler tarafından konuşulan Hint-Avrupa diline uyarlanmıştı. Daha büyük olmasa bile karşılaştırma açısından önemli olan Aramice de, alfabetik yazı kullanmakla birlikte Sami dil grubunun bir üyesiydi. Aramice birinci binyılda hızla yaygınlaştı ve dev imparatorluklarının yönetim dili olarak Pers Ahemeni sülalesi (550-330): tarafından benimsenmesiyle birlikte Türkiye'nin batısından (Daskyleion, Lykia) Afganistan'a (Ay Hanım, Kandehar) kadar kullanıldı; sonunda Orta İranca yazısını da etkisi altına aldı (Naveh 1982 [OH]). Aramice bugüne dek sınırlı sayıda topluluk içinde kullanılagelmiş birkaç antik Yakındoğu dilinden biridir (diğerleri Mısırca'nın Koptik biçimiyle modern Farsça). İbranice de öyle elbet. Sami dil ailesinde yer alır ve Aramice ile yakından ilişkilidir; doğrusu yazılı Aramice klasik İbranice'nin harflerinde etkilidir. Kutsal Kitap'taki İbranice, Tevrat ile Hıristiyanlık ve Müslümanlık içerisinde varolan Yahudi inanışları üzerinde etkisi göz önüne alındığında, kültürel açıdan modern dünyada çok önemli olsa da, konuşma dili olarak kullanımı İsrail ve Yehuda'nın küçük krallıklarıyla sınırlıydı. İbranice yazılmaya ve klasik metinler incelenmeye devam etse de göründüğü kadarıyla Ahemeniler döneminden itibaren Aramice'nin Yahudiler tarafından günlük dil olarak benimsenmesi gitgide artmıştı. Üçüncü ve ikinci binyıllarda egemen olan yazı sistemlerinin (Mezopotamya çiviyazısıyla Mısır hiyeroglifleri) kavramları ifade eden ideogramlarla hece işaretlerinden oluşan karmaşık bir yapıları vardı. İkinci binyıl boyunca Levant'ta gelişmiş bulunan yerel yazının tek bir sesi anlatmak için bir tek işaret kullandığı yolunda ipuçları bulunur. Bu kadar basit bir sistem birinci binyıl süresinde genel kullanıma giren alfabenin habercisidir. Fakat ileride Yunan, sonunda da Latin alfabesine bağlanan ilk alfabetik sistem, 11. yüzyıl ortalarında Tyros'ta Fenike yazıtlarının bulunmasına dek ortaya çıkmadı. Fenike yazı sisteminin
nasıl ve ne zaman ortaya çıktığı ya da Ege bölgesinde nasıl ve ne zaman benimsendiği akademik tartışmalarda hala önemli yer tutan bir konudur (genel tartışmalar için karşılaştırın: Healey'den alıntı yapan Hooker 1991 [OH]; yakın zamandaki aşırı duruşlar için bkz. M. Bernal, Cadmean Letters, Winona Lake, IND, 1990). Yakındoğu'nun çoğu yerinde yazının yaygın kullanılmasının anlamı, bölgede yaşayan halkların (kesinlikle hepsi olmasa da) gün ışığına çıkarılan ve çıkarılmaya devam edilen zengin edebiyat ve mitolojilerinin çokluğudur. Bölge kapsamında ve ötesinde çok sayıda ilintili edebi bağlantılar ortaya çıkmış, bunlarsa bazı klasik metinlerin benzersiz olduğu yollu kanıları değiştirmişlerdir. Örneğin, 1872 yılında George Smith Assurluların başkenti Ninova'daki kazılardan çıkarılan çiviyazılı tabletlere aktarılmış Mezopotamya' daki bir tufan öyküsüyle Eski Ahit'te anlatılan arasında pek çok açıdan doğrudan karşılaştırılabilir öğeler olduğunu saptadığı zaman büyük bir heyecan uyandırmıştı. Babilce bir metinde, ileride ünlü "dünya fatihleri"nden biri olacak Akkadlı Sargon'un gizli doğumu ve bir sepet içerisinde bulunmasını anlatan öykü de Musa peygamberin öyküsüne çok benzer. Freud, bu temaların yaygınlığını ve sadece Museviliğe özgü olmadığını göstermek amacıyla bu öyküyü kullanmıştır (Moses and Monotheism, Amsterdam, 1939; çev. aynı yıl, Londra). Deşifre edildiğinde, Hitit edebiyatının, Hesiodos'un Theogonia (Tanrıların Doğuşu) adlı eserindeki birbirini izleyen tanrı kuşakları imgesini etkilemiş görünen (Walcot, Hesiod and the Near East, Cardiff, 1966) öyküler içerdiği an
laşılmıştır (aslında Hurri kökenli olan Kumarbi efsanesi gibi). Yakın bir tarihte bir bilim adamı, 5. yüzyılda Yunanca historia'nın doğuşunun arka planının, 13. yüzyıldan 5. yüzyılın sonuna dek kesintisiz izlenebilen, Anadolu'ya özgü gelişmiş bir tarihyazım geleneğinde aranabileceğini ileri sürmüştür (Uchitel,SCO 10 (1989/ 90)). Öte yandan, çok erken tarihlerde Mısır'da dilden dile dolaştığı belli olan, Mısır'ın krallıkla yakından bağlantılı İsis ve Osiris efsaneleri çok daha ileri tarihlere ait Yunanca öykülerden öğrenilmiştir (Plutarkhos). Mısır dilinde kaleme alınmış nice metinde mitlerden yalnızca üstü kapalı söz edilmesinin ya da bazılarının seçilmesinin nedeni kült bağlamında yararlanılmak üzere oluşturulmaları olabilir (Osiris öyküsünün bugüne kadar kalmış en uzun Mısırca çeşitlemesi olan "Osiris'e Övgü" için, krş. Erman 1927 [O]; Lichtheim 1973-80 [Ol], cilt 2). Yakındoğu'ya ait edebi metinlerin ileri düzeyde şiirsel ve ölçülü biçimleriyle birlikte karmaşık türlerinin tanımlanması çok yavaş ilerlemekte olup edebi çözümlemeler hala emekleme aşamasındadır (genel olarak bkz. Rölling 1978 [O]; Vogellzang ve Vanstiphout 1992 [OJ]).
··
58 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.