Akış
Ara
Ne Okusam?
Giriş Yap
Kaydol
Alışveriş
Keşfet
Kitaplar
Yazarlar
Okurlar
1000Kitap Android UygulamasıÜCRETSİZ – Google Play'den indirin
1000Kitap iOS UygulamasıÜCRETSİZ – App Store'dan alın
ŞartlarGizlilikTopluluk KurallarıHakkımızdaReklam VerinİletişimKütüphanecilerDizinlerÇerez Politikası
©2024 · 1000Kitap Web Uygulaması · 2.36.31
Gönderi
Çarpık Dünya, Mayıs-Aralık 2018 arasında çevrildi. Kitapla daha önceden tanışıklığım vardı, hatta o kadar sevmiştim ki bir tiyatro uyarlamasını da yaptım. Gerçi bu uyarlama İstanbul Büyükşehir Belediyesi Şehir Tiyatroları'nın geçtiğimiz bir kaç yılıık karışıklığında Edebi Kurul’un okumasına bile giremedi, ama kim bilir belki bir gün sahneye konabilir.
Bu yazıda Nabokov’un Çarpık Dünya’da kullandığı referanslar, kelime oyunları, bir çok dilden alıntılar, icat ettiği kelimeler, daha neler neler var. Kitabı okuyan ve bazı şeyleri tam olarak çıkaramayanlara yardımcı olması ve yazarın inanılmaz zengin çağrışımlarla yüklü dünyasını daha iyi yansıtması için hazırladım.
Evet, Nabokov’un nispeten az bilinen ve Amerika’da ingilizce yazdığı ilk kitabı Bend Sinister karşılığını bizde pek bilinmeyen kraliyet armalarında ya da soylu ailelerin armalarında normalde sağdan sola çekilen çizginin soldan sağa çekilmesi anlamına geliyor. Bazılarına göre bu, armayı yaptıran kişinin gayrimeşruluğunu gösteriyormuş. Önsözde Nabokov anlattığı dünyanın çarpıklığını vurgulamak için bu ters arma kavramını kullandığını anlatıyor. Bizde arma ile ilişkili fazla bir geçmiş olmadığı için “Çarpık Dünya” adını uygunu gördüm, Nabokov’un istediği anlama en yakın olan başlık olduğunu düşündüm.
Buna benzer bir çok noktayı açıklamak için kitapta bir sürü dipnot kullanmak zorunda kaldım. Tabii Nabokov önsözde kendisine dipnot kullanmasını tavsiye edenlere bayağı bir dokunduruyor, ama yapacak bir şey yok!
Aşağıda her bölümün başlığı altında o bölümdeki çeşitli bilmeceleri/kelime oyunlarını ya da referansları bulacaksınız. Mümkün olduğunca linkler kullanarak bilgiye ulaşmanızı da sağlamaya çalıştım.
Önsöz
1) Craigie Meydanı: Nabokov’un 1945’lerde yaşadığı bu yerde artık meydan yok. Yüksek binalar dikilmiş ve bloğun önünden Craigie Caddesi geçiyor.
2) Harvard Üniversitesi Karşılaştırmalı Zooloji Müzesi: Burası hala var. 1991-1992 yılında çalıştığım Uygulamalı Bilimler bölümünden Oxford Street tarafından ayrılıyor ve Müze web sitesinde (mcz.harvard.edu/entomology-rese...) Nabokov’un lepidoptera (pulkanatlılar) üzerine çalışmalarına referans veriliyor.
3) Camera Lucida : 19. yüzyilda kullanılan bir optik alet. Üç boyutlu nesnelerin temel özellikleri kağıda kolay aktarılmasını sağlayan bu aletin çalışmasını bu videoda görebilirsiniz: youtube.com/watch?v=-W_naqT...
4) Bend Sinister : Yukarıda belirtildiği gibi armalarda tersten çizilen bir çizgiyi belirten terim.
5) “sessizlik” ve “temizlik” birdirbir oynar: Orijinal metinde bu sözcükler silence ve science. Aynı etkiyi vermek zordu çeviride, en yakın sözcükler olarak bunları bulabildim.
6) Malheur gölü: A.B.D.’nin Oregon eyaletinde 200 km2 yüzölçümü olan göl. Biraz zorlarsanız haritadaki şeklinin bir mürekkep lekesine ya da su birikintisine benzediğine ikna olabilirsiniz.
7) Amir… Finosu… Amiral… Filosu… : Orijinal metinde the admiral lost his fleet cümlesini Krug’un the animal lost its feet olarak duyduğunu az sonra doğru söyleyiş yinelendiğinde anlıyoruz (Bkz. 4. Bölüm). Yine dilimize çevrilmesi oldukça güç bir kelime oyunuydu bu.
8) Bernadette’in Şarkısı: Prag doğumlu Franz Werfel’in Nazilerden kaçarken bir süre kaldığı Lourdes’da (Fransa) Meryem Ana’nın kendisine göründüğüne inanılan ve 1933’te Katolik Kilisesi tarafindan azize ilan edilen Azize Bernadette’in hikayesini anlattığı romanı. Nazilerden kurtulup Amerika’ya yerleşirse bu hikayeyi yazmak için yemin etmiş ve 1941’de bunu gerçekleştirilmiş. Daha sonra filmi de çekilmiş ve 4 Oscar ödülü almış (imdb.com/title/tt0036377...).
9) Rüzgar Gibi Geçti: Bu popüler filmin adı Nabokov’un belirtiği gibi Ernest Dowson’un "Non sum qualis eram bonae sub regno Cynarae” Latince başlıklı şiirinden alınmış:
"I have forgot much, Cynara! gone with the wind,
Flung roses, roses riotously with the throng”
“Çoğunu unuttum Cynara, rüzgarla gitti,
atılmış güller, güller kalabalıkla isyankar"
Nabokov kitapta şiirin ikinci mısraındaki Flung roses sözcük dizisini bir kitap başlığı olarak kullanıyor.
Bu arada şiirin başlığı Horace’tan alınmış. Türkçe’ye çevrildiğinin aksine bu terim aslında rüzgarla uçup gitti anlamına geliyor.
2. Bölüm
1) Uççuyor: Orijinal metinde uydurma bir kelime olan flukhtung kullanılıyor. Almanca’daki Fluchtung’a biraz benziyor ama tam değil.
2) Simplizissimus: Burada Nabokov 1896-1967 yılları arasında yayınlanmış Alman mizah dergisi Simplicissimus'a gönderme yapıyor olabilir.
3) Strekoza: Burada Nabokov 1875-1918 yıllarında yayınlanan Rus mizah dergisini kastediyor olmalı.
3. Bölüm
1) Feilün tef’ilesi: Nabokov anapaestic terimini kullanıyor. Batı şiirinde bu iki kısa, bir uzun heceden oluşan tef'ileyi gösteriyor, divan edebiyatindaki karşılığı ise feilün. Aruz vezninde en sık kullanılan kalıplardan biri failatün failatün failatün feilün. Örnek şiir:
Ne Süleymân / ne Selîm’in / kuluyuz
Hazret-i Rab / b-i rahîmin / kuluyuz
- Esrar Dede
2) Chardin’in ‘İskambilden Ev’ kopyası : Jean-Siméon Chardin ’in 1736 yılında yaptığı ünlü bir yağlıboya resim.
3) alt şase parçasının döner kapağı şişmiş: Burada Dr. Alexander, bir sonraki cümlede sigarayla ilgili yapacağı gibi uydurma bir cümle kuruyor ve bunu bahane olarak kullanıyor.
4. Bölüm
1) Bouchéé : Fransızca’da “lokma” anlamına gelen bu sözcük burada bir tür kurabiye olarak kullanılıyor.
2) Rokoko merdiven: Rokoko merdivenler aşırı süslemeli olabilir.
3) Pauvres gosses: Fransızca’da gosses “çocuklar” anlamında kullanılır. Ama eğer Kanada Quebec’te bu sözcüğü kullanırsanız “hayalar” anlamına gelir. Sanirım Nabokov bu versiyonunu kastetmemiştir.
4) Clio : Yunan mitolojisinde Zeus ve Mnemosyne’in sanat ve bilimi simgeleyen dokuz kızından - perilerden - biri. Tarihi simgeler.
5. Bölüm
1) Collier de chien: Tabii ki burada kastedilen boyna takılan tasmaya benzer bir mücevher.
2) Teosofist: Teosofi takipçisi. Kelime anlamı olarak “Tanrıların Bilgisi” demektir. 1875 yılında New York’ta Rus göçmeni Helena Blavatsky tarafından kurulan bu hareket, Tibet’te bulunan Aşkın Ustalar’ın sırlarına vakıf olduğu kadim ve gizli güçlere inanırlar. Sembollerini yüzyıllar boyunca benzeri hareketlerin seçtiği sembollerden seçmiş (sağdaki şekil gibi), Amerika’ya Güney Asya dinlerinin girmesinde etkili olmuşlar, 1925’erden sonra etkilerini yitirip tarihe gömülmüşlerdir. Bu kısa faaliyet dönemine karşın bugün popüler kültürün kalıcı bir parçası olan karma, reenkarnasyon, çakra, Atlantis gibi kavramları Batı’da bugünkü popülerliğine ulaştırmada önemli bir rolleri olmuştur.
3) Kumlu Ekmek İsyanı : Bu isimle bilinen bir isyan yok, ama araştırdığımızda New York’ta 1849’da (kitapla aynı yıl) Astor Meydanı İsyanı’nı gorüyoruz. İsyanın nedeni ise - burayı dikkatli okuyun - Amerikalı oyuncu Edwin Forrest ve İngiliz oyuncu William Charles Macready arasında hangisinin daha iyi bir Shakespeare oyuncusu olduğu iddiası üzerine çıkan tartışmanın sokağa taşınmasıydı. Tabii ki burada Amerikalıların İngiltere’den bağımsızlıklarını kazandıktan sonra İngilizlere karşı duymaya devam ettikleri negatif duygular ve yeni oluşmaya başlayan Amerikan eğlence sektörünün (tiyatro da buna dahil ediliyor) halen İngiliz aktörler tarafindan doldurulması önemli bir etken olarak çıkıyor. Nabokov’un Shakespeare merakı, bu isyanı Orta Avrupa’daki bu esrarengiz ülkeye taşımış olabilir.
4) Kraliyet Şairi : İngilizce adı Poet Laurate olan bu kadro Başbakanın önerisi üzerine İngiliz hükümdarı tarafından atama yapılan onursal bir kadrodur ve kesin bir görev verilmemesine rağmen belirli önemli olaylarda şiir yazması beklenir. 1616’da (Shakespeare’in ölüm yılı) Ben Johnson’a bir tür emeklilik maaşı bağlanmasıyla buna benzer bir girişim olmuş ama ilk Kraliyet Şairi 1668 yılında 2. Charles’ın atadığı John Dryden. Atama ömür boyu yapılıyor ama ilk şair Dryden protestan hükümdarlar döneminde Katolikliğini bırakmayı kabul etmediği için bu görevden alınmış. Shakespeare’in bu göreve atanan hangi şairlere tepeden bakıp bilineceği bilinmez ama şu anki Kraliyet Şairi 2009’da atanan Carol Ann Duffy (Bu son atamada bir kaç kuş birden vurmuş Kraliçe Elizabeth, bu göreve atanan ilk kadın, ilk İskoç ve ilk LGBT birey!).
7. Bölüm
1) Gravürler: Nabokov bu bölümde Shakespeare’in kimliği üzerine kurulan komplo teorileriyle dalga geçiyor. Burada referans verdiği gravürler, Shakespeare’in eserlerini aslında filozof ve bilimsel devrimin ilk öncülerinden biri olan Framcis Bacon’ın yazdığını iddia eden komplo teorisyenlerinin öne sürdüğü kanıtlardan birini oluşturuyor. Gustavus Selenus’un 17. yüzyılda yazdığı bir kritoloji eserinin kapağındaki gravürler Nabokov’un burada bahsettiği sözde kanıtlar.
2) Wateley: Shakespeare’le ilgili bir evlilik dokümanında ismi geçtiği için Shakespeare’in evlendiği bazılarınca varsayılan Anne Whateley. Ancak bazı araştırmacılara göre böyle biri yok ve belgeye yanlış is yazılmış, bazılarına göre Skahespeare Anne Hathaway ile evlenmeden önce bir süre Anne Whateley ile evlenmeyi düşünmüş, bazılarına göre de Anne Hathaway hamile kalınca onunla mecburen evlenmiş. Gerçeği bilmiyoruz tabii ki...
3) Lamord: Hamlet 4. Perde, 7. sahnede adı geçen bir Norman. Sahnede gözükmez.
4) Undine: Mitolojik bir su perisi türü.
5) Cottonwood Kanyonu: A.B.D.’nin Utah eyaletinde bir kanyon.
11. Bölüm
1) Faber 2 3/8: Bir tür kurşun kalem.
2) Gainsborough’nun ‘Mavi Çocuk’ tablosu : Thomas Gainborough 18. yüzyılda yaşamış bir İngiliz ressam.
3) Aldobrandini Düğünü : Antik Roma’da yapılmış, 1600’lerde keşfedilmiş bir fresk. Vatikan müzesinde sergileniyor. Resmi yanda.
12. Bölüm
1) Orinyasiyen: Orijinali Aurignacien. 37000 ile 33000 yıl öncesinde, Paleolitik dönemin içinde Avrasya coğrafyasında yaşayan ve bölgedeki ilk modern insanlar olarak düşünülen uygarlığa ait.
2) Altamira: 1860’larda Avrupa’da ilk kez tarihöncesi mağara resimlerinin keşfedildiği İspanya mağarası.
3) Bayan Storie: Nabokov burada 19. yüzyilda geçen gerçek bir olaya değiniyor. Bayan Storie rüyasında kardeşinin kaza geçirdiğini görür ve hemen arkasından kardeşi bir demiryolunun kenarında kaza geçirip ölür. Viktorya döneminde telepati ve benzeri doğaüstü güçlere inanışın oldukça arttığı bir dönemde Bayan Storie’nin rüyası kitaplara konu olmuştur.
4) Rhind papirüsü: 19. yüzyılda İskoç antika uzmanı Alexander Henry Rhind tarafından - büyük ihtimalle yasadışı bir kazı sonucunda - bulunmuş ve kadim Mısır’ın matematiksel bilgilerini gösteren bir papirüs.
5) Truganini: Son safkan Tasmanyalı olduğuna inanılan ve 1876 (evet Nabokov yanılmış) yılında ölmüş olan bir kadın. Kruganini’ye gelince, öyle biri yok, Nabokov karşıtlık olsun diye icat etmiş bu ismi.
6) De Sitter: Nabokov’a göre “Çalışmak zorunda olmayan” de Sitter, 20. yüzyıl başında evrenin genişlediğini Einstein’dan önce - onun görecelik kuramını kullanarak - gösteren ve daha sonra bir model kurarak evrenin boyutlarını hesaplayan Hollandalı astronom ve Leiden gözlemevi müdürü.
7) Cruquius: 17. yüzyılda yaşayan Flaman akademisyen Jacques de Crucque’un Latinleştirlmiş adı. Ünlü Romalı şair Horace’ın eserlerinin dört kopya Mont Blandin manastırında keşfederek bu kopyalarda adı bilinmeyen bir yorumcunun notlarını da derlemiş, sonra bu dört kopya manastır yangınında yok olunca elde yalnızca Cruquius’un derlemesi kalmıştır.
8) Ivar Aasen: 19. yüzyılda yaşamış Norveçli dilbilimci. Şiveleri kullanarak iki resmi Norveççe dilinden biri olan Nynorsk’u (yeni Norveççe) oluşturmuştur.
9) Psalmanazar: George Psalmanazar. 18. yüzyılda Formoza’dan (bugünkü Tayvan) Avrupa’yı ziyaret eden ilk kişi olduğunu öne süren bir Fransız. Uzun süre bu bilgiyle İngiltere’de epeyce insanı kandıran Psalmanazar’ın ahteciliği sonradan ortaya çıkmıştır. Formoza ile ilgili - sonradan tümüyle uydurma olduğu anlaşılan - bir kitap da yazarak İnka ve Aztek’lerle ilgili duyup hikayesine kattığı egzotik yalanlarla ilgi üretmeye çalışmıştır.
10) Shchekotiki: Nabokov bu kelimeyi daha sonra yazdığı Ada’da da kullanacaktır. Bir şeyi hatırlamaya ya da çalıştığınızda, ya da tam anladığınızda hissettiğiniz gıdıklanmaya benzer duygu, olarak tarif ediliyor çeşitli popüler sözlüklerde.
11) Baron Münchausen’in kafa kesilen at hikayesi: Baron Münchhausen 18. yüzyılda yaşayan gerçek bir kişidir. Rus-Turk Savaşı’nda savaştıktan sonra emekli olduğunda çeşitli abartılı savaş hikayeleriyle atrafındakilerin ilgisini çekmiş, 1785’te alman yazarı Rudolf Erich Raspe onun hakkında kurgusal - ve abartılı - hikayelerin olduğu bir kitap çıkarmıştır. Abartıları bizim Evliya Çelebi’nin seyahatnamelerindekiler ayarındadır.
Bu arada Nabokov bu bölümde atın kafasının kesilmesinden bahsederken normalde kullanması beklenen “decapitation” yerine “decorpitation” kelimesini kullanıyor. Kimileri bu kelimenin kafanın saklandığı durumlarda daha doğru bir kullanım olacağını önermişler. Yani vücut (corps) kafadan ayrılıyor.
13. Bölüm
1) Lacedaemon: Laconia’nın (Yunanistan’ın güneydoğusunda ve antik Sparta’nın başkenti olduğu bir bölge) mitolojik kralı. Sparta Kralı Amyclas ve Argos Kraliçesi Eurydice’nin babasıydı.
2) Salkım Söğüt Heraklitus: Heraklitus’a felsefesinin özelliklerinden dolayı Salkım Söğüt (Weeping WIllow) dendiğini biliyoruz. Burada Nabokov buna gönderme yapıyor.
3) Duman Parmenides: Parmenides’e göre gerçeklik bir duman kümesi gibidir, yani aslında çabucak yok olabilir ve duyularımızla gizlenemez. Nabokov bu yaklaşıma referans veriyor olsa gerek.
4) Pisagor : Aynı bölümde bir de Pisagor’un adı geçiyor. Öğretileri hakkında çok ayrintı bilinmiyor, daha çok Pisagor’cu başka filozofların düşüncelerini Aristo’dan öğrenebiliyoruz ama bilinen bir düşüncesi ruhun ölümsüzlüğüne ve ölümden sonra başka bir bedene geçtiğine inanması.
··
257 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.