Devlet ile toplum arasında ki etkileşimi sağlayan yapılar ihtiyaç duyulmuştur. Yöneten ile yönetilen etkileşimlerini adaletli olduğu sürece devam ettirmişlerdir. Bu devamlılık devlet ile halk arasında güven ve sadakati getirirse, tarihteki varlığı güçlü olur. Ancak, devletin güç potansiyeli her zaman çekici olmuş, buna talep olan kişilerin imkânlarınca her yola başvurarak sahip olmak istemişlerdir. Tarih biliminde devlet yapı ve mekanizmalarını incelendiğinde o dönemin şartları dahilinde gelişen olayların sebep-sonuç bağlamında bilgi sahibi ve analizini yapmak mümkündür. Amerikalı tarihçi Carla L. Klausner, 1055’te Tuğrul Beyin Bağdat’a girişinden, 1194’te II. Tuğrul’un ölümüne kadar Büyük Selçuklularda ve Irak Selçuklularda Vezirlik müessesesini ele alan monografik bir çalışma ortaya çıkarmıştır. Bu çalışma yazarın doktora tezi olmakla beraber sonraki çalışmaların konularını Filistin-İsrail Meselesi hakkında olmuştur. Yazar, Selçuklularda ki devlet mekanizmasının yapısını ve işleyişini kavramak böylece çıkarımlar elde etmek için önemli meslekler üzerinde durmuştur. Siyasî ve idari diyalogların önemli bir işlevini tamamlayan vezirlik müessesesi, yazarın devlet yapısı hakkındaki incelemesi hakkında kilit nokta olmuştur. Keza merkez ile eyaletlerin yönetim etkili ve istikrarı, yönetici kadronun her biriminde halka güven hissi vermesi önemliydi. Bu çalışma 10 ile 11 yüzyılın dünya görüşünü bilmemiz, konuyu anlamamıza yardımcı olacaktır. Bu dönem için hükümdarın halk ile doğrudan diyalog kurmayarak, vezirin aracılığı ile diyalog kurması, vezirlik müessesini elzem kılmıştır. Vezirlik Makamı Abbasîlerde kullanılan ve ilk olarak Ebu Selemetül Halâl'e verilen, Vezirlik rütbesi ile İslam Coğrafyas’ının yönetici geleneğinin en önemli makamı olmuştur. Yazar Klausner, vezirin işlevlerinden birinin devletin mali gücü olan hazineyi güçlendirmek ve korumak olduğunu işaret eder. Vezirin, vergi toplayarak hazineye maddi güç kazandırma sorumluluğuna sahip olduğunu anlatır. Halktan devletin hazinesine aktarma işlevi, her yönüyle vezire ait olması, vergi kanunları ve mali politikalar konusunda vezirlik müessesinin işlevini önemli hale getirmiştir. Bir Nizâmü'l-Mülk geçti. Klausner, Nizâmü'l-Mülk’ten bahsederek, dönemin şartları dahilinde yaşanan olaylara değinerek, vezirin; mali, askeri, hukuki, dini ve merasimlerden bahsetmekte. Böylece vezirliğin işlevi hakkında okuru, aydınlatmaktadır. Vezirliğin, seçimi konusunda Nizâmü'l-Mülk’ün ortaya koyduğu ideal görüşe göre; bir meslekte ilerlemek için kabiliyet ve liyakat şartlarını yerine getirmek, olduğunu söyler. Klausner, kabiliyet ve liyakatın yerini çoğu kez, adam kaydırma ve entrikalarla vezirliğe gelen insanlar olmuştur. Halife el-Müstazhir'in döneminde Muhammed Ebû'l-Kâsım ez-Zaîm’in 50 yıllık bir sürede resmi mevkilerde ve derecelerde adım adım yükselerek, vezir olduğunu anlatarak, bu sürecin işleyişini örneklemiştir. Vezirliğin eğitimi ve yetiştiriciliği, konusunda Klausner Vezir Nizâmü'l-Mülk’ten örnekle medrese eğitimiyle en iyi erdemli vasıfları kendinde geliştirmek gerektiğine işaret eder. Sağlıklı talebeler, hocalarına tüm yönüyle bağlı olmalarını, ön koşul olarak kabul edilir. Dürüstlük, olgunluk ve yetenek olarak en iyi olanlar en önce seçilirdi. Görev alanlarda aile geçmişi, sosyal statü ve akrabalık bağlarına bakılmaksızın kabiliyet ve liyakat en önemli/öncelikli şartlar önemlidir. Vezirliğin ayrıcalıklı ve riskli yönleri Selçuklu Devletinin idaresinin en önemli mevkisine gelmesi durumu en büyük etkendir. Klausner, Sasani idari kültüründen Selçuk devletine geçen Vezirlik müessesesini çok yönlü özellikleriyle, aydınlatıcı bilgilerle, kapsamlı bir kılavuz niteliğinde bir çalışmayı ortaya çıkartmıştır. İslam tarihinde sivil idare müessesesini en önde gelen vezirlik mevkiinin ayrıcalıklı ve riskli yönlerini ünlü vezir Nizâmü'l-Mülk hakkında ki kaynaklara başvurarak hazırladığı önemli bir çalışmaya imza atmıştır. Carla L. Klausner, Selçuklularda Vezirlik, Sivil İdare Üzerine Bir Araştırma 1055-1194, çev., Mehmet Fatih Baş, Sinan Tarifci, Kronik yay., 1. Baskı Ocak 2019. 31 Aralık 2019 Salı. Yunus Özdemir.

Selçuklularda VezirlikCarla L. Klausner · Kronik Kitap · 201914 okunma

·

76 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.