Sovyetler dünyasından bende kalan izlenim, Sovyet uygarlığının toplumun yararına bir uygarlık olduğudur. Kaç yüz milyon kişi yaşıyorsa hepsinin belirli bir çizginin, bir yaşama düzeninin üstünde olmasıdır. Sovyet uygarlık ülküsü, Türkmen’den, Ukrayna’lıya, Çukot’tan Başkırt’a dek... Açlığı, yoksulluğu yenmektir baş amaç. Bizim anladığımız özgürlükler ondan sonra gelir. Önce herkes doyacak, giyecek, okuyacak, «insan» olacak. Batı dünyasının özgürlükleri daha sonra gelecek. Ya da gelmeyecek! İlk göze çarpan bir başka özelliği de belirtmek isterim. Savaştan tiksinti, barışa özlem. Sovyet halkında, aydınlarında elle tutulurcasına görülen bir nitelik bu. Barış için yaşamak, ama ülküleri için gerekirse savaşmak...