Moğol İmparatorluğu'nun yükselme ve gerileme dönemlerinde yaşadı ve hükümdar oldu. Dedesi Cengiz Han'ın Pekin'i ele geçirdiği 1215 yılında doğdu. 1294 yılındaki ölümü de Moğol İmparatorluğu'nun yüzyılın başından itibaren artan çöküşüne ve parçalanışına denk geldi. Göçer bir fatih olmaktan çıkarak, yerleşik bir toplumu etkin biçimde yöneten ilk Moğol hükümdarlarından olduğu için dikkat çekti. Çin' deki egemenliği boyunca bir başkent inşa edildi, yeni yasalar yapıldı, bütün Moğol topraklarında kullanılmak üzere bir yazı dili geliştirildi. Tiyatro, sanat, zanaatlar, bilim ve tıp, saray tarafından desteklenmeye başlandı. Kubilay'ın Asya ve hatta dünya tarihindeki büyük rolüne karşın, ciddi bir biyografisi yoktur. Walker Chapman, onun üzerine güzel bir çocuk kitabı yazmıştır ama bu eser çoğunlukla İngilizce kaynaklara dayanır. Otagi Matsuo ve Katsufuji Takeshi tarafından yazılan iki Japonca biyografi ile Li Tanğ tarafından yazılan Çince eser, temel olarak Çin kaynaklarını alır ve Avrupa ya da Orta Asya kaynaklarına çok az atıf
yapar. Bu dört çalışmayı da faydalı buldum ve bu yazarların katkılarını küçümsemek istemem. Ancak Ulu Kağan'ın akademik bir biyografisinin gerektiği de açıktır. Bu kitabın taslaklarını tamamladıktan sonra, 1986 yılında Chou Liang-hsiao [Türkçe telaffuzu Cov Lianğ-şiav-ç.] tarafından yayımlanmış bir biyografiye rastladım. Yalnız Çin kaynaklarından besleniyor olduğu halde, bu biyografi de benim bu eserde aktardığım bilgileri teyit etmektedir. Önceki biyografi yazarları gibi benim de karşılaştığımız zorluklardan biri, kaynaklar konusudur. Konu hakkındaki kaynakların kabasını oluşturan resmi Çin tarihleri, Kubilay'ı bir insan olarak değil, kusursuz bir Konfüçyüsçü hükümdar olarak anlatırlar. Alıntılar, kişisel bilgi ve öykücükler pek nadirdir. Bu yüzden de Kubilay Han'ın yaşamı üzerine çalışmak pek ümit verici görünmemiştir. Ulu Kağan'ın biyografisini yazmak fikrinin aklıma düştüğü ilk yıllarda, Çin yıllıkları (Yüan Şi) arasından onun otuz dört yıllık hükmü boyunca tutulmuş yıllıkları (Pen-Ci) okudum ve çevirdim. Yıllıklarda, sarayda yaşananlar -örneğin yabancı elçilerin ziyaretleri, memurların terfileri ve iç siyaset hakkında bildirilerneredeyse günbegün aktarılıyordu. Ancak bu yıllıklar, Kubilay'ın kişiliği, fikriyatı ve programı hakkında pek az ipucu veriliyordu. Kubilay'ın yönetici rolünü vurgulayan bu kaynaklar, onun kişiliğine dair fazla bilgi içermiyordu. Yalnız Çin yıllıklarına dayanan bir biyografi yazılamazdı. Dahası, Moğol yazı dili Kubilay'ın doğduğu yıllarda oluşmaya başladığı ve dolayısıyla yazılı kayıt tutma geleneği henüz gelişmiş olmadığı için döneminin yerel yazılı kaynakları da kısıtlıydı. Neyse ki başka kaynaklar mevcuttu. Moğol İmparatorluğu Asya'nın büyük bölümünü kapsadığı için, başka toplumlardan tarihçiler ve gezginler de Ulu Kağan hakkında yazmışlardı. İranlı tarihçi Reşidüddin'in; "Koryo-sa" adıyla kendi saray tarihlerini tutan Koreli memurların; Rus, Arap, Ermeni ve Suriyeli yazarların eserleri, Kubilay hakkında ilginç ve işe yarar küçük öyküler içerdikleri için, Çin kayıtlarını tamamlar nitelikteydi. Yine aynı biçimde, Venedikli gezgin Marco Polo da Kubilay'ın sarayı hakkında uzun ve ayrıntılı yazmıştı. Bu kaynakların derlenmesiyle, Kubilay'ın yaşamı ve dönemi hakkında yeterli ayrıntı ortaya çıktı. Bilgilerimizde boşluk olan konuları dile getirdim. Ama bana göre eldeki kaynaklar yaşamının ana hatlarını ve tarzını ortaya koymaya yetmektedir. Asya programları, Chicago Üniversitesi'ndeki Ortadoğu Merkezi ve Ghent Üniversitesi'ndeki Çin Çalışmaları Programı, Kubilay ve dönemini tartışabilecek ortamlar hazırladılar. Bu toplantılara katılan herkese soruları ve yorumları için teşekkür etmek isterim. Beni bu toplantılara davet eden akademisyenlere de özellikle minnettarım: Columbia'dan Prof. Hans Bielenstein, Princeton'dan Prof. Frederick Mote, Pennsylvania Üniversitesi'nden Prof. Susan Naquin, Toronto Üniversitesi'nden Prof. Wayne Schlepp, Harvard'dan rahmetli Prof. Joseph Fletcher, Ohio'dan Prof. Stephen Dale, Yahudi Üniversitesi'nden Prof. Rafi İsraeli, Oberlin'den Prof. Dale Johnson, Kansas'tan Prof. Wallace Johnson, Chicago'dan Prof. John Woods ve Ghent'ten Prof. Charles Willemen'e teşekkür ediyorum. Eskiden Bowdoin College'da bulunan Dr. John Langlois, American Council of Learned Societies sponsorluğunda düzenlenen "Moğol Yönetiminde Çin" konferansına tebliğ sunmak üzere davet etti. Ben de aynı vakfın sponsorluğunda, "10.-14. Yüzyıllarda Doğu Asya'nın Uluslararası İlişkileri" konulu bir konferans düzenledim. Bu tartışmalar ve oturumlar, Kubilay ve dönemi hakkındaki fikirlerimi netleştirmemde yardımcı oldu. New York Asia Society, Iona College, Connecticut Wilton Halk Kütüphanesi, Connecticut Cosmopolitan Club, Brearley School, Cathedral School ve New York Fieldston School bünyesinde genel dinleyiciye yaptığım konuşmalar hem eğlenceli, hem teşvik ediciydi. Bu sunumların sonundaki sorular, beni temelleri sağlam olmayan çıkarımlarımı yeniden değerlendirmeye yöneltti. Doris Tomburello, bu kitabı da, önceki kitaplarıma gösterdiği özen ve hatasızlıkla metne döktü. Birçok dikkatsizliğimi ortaya çıkardığı için kendisine içtenlikle minnettarım. Bana yardım eden diğer dostlarım ve meslektaşlarım arasında Cornell'den Prof. Charles Peterson, Münih Üniversitesi'nden Prof. Herbert Franke, Bay ve Bayan Gordon Derzon, Debora Kramer, George Moulton, De Stan Czuma ve eşi, Pennsylvania Üniversitesi'nden Dr. Andrew Nemeth, Washington Üniversitesi'nden Prof. Hok-lam Chan, Peter Stern, William Frost, Gretchen Dykstra, Joseph ve Françoise Shein, Jane ve Thomas Martin, Dr. Dennis Niewoehner ile eşi Dr. Catherine Niewoehner da bulunuyor. Ayrıca, kitaba yaptıkları değerli katkılardan ötürü Sheila Levine, Sally Serafim ve California Üniversitesi'nden Susan Stone'a da minnettarım. Ailem de bu kitabı tamamlamamda yardımcı oldu. Annem ve babam Bay ve Bayan Joseph Rossabi, kardeşim ve yengem Mayer ve Naomi Rossabi, dayım Clement Hakim, kayınvalidem, kayınbiraderim ve eşi Bay ve Bayan John Hermmann, araştırmamın ilk günlerinde eşime ve çocuklarıma New York'ta kol kanat gerip pek çok konuda bize yardımcı oldular. Kızım Amy ve oğlum Tony de yardımlarını esirgemediler; takıldığımda sözcükler önerip, acıktığımda kurabiye pişirip, fazla hareketsiz kaldığımda benimle top oynadılar. Bu kitapla ilgili en büyük övgüyü eşim Mary hak ediyor. İlk okuyan ve düzenleyen de, en sert eleştiren de kendisi oldu. Kubilay'ın eşi Çabi gibi, benim eşim de vazgeçilmez bir yardımcıydı. Bütün bunlar ve çok daha fazlası için kendisine minnettarım. Bu kitabın ilk taslağının bunun iki katı olduğunu söylemem gerekiyor. Daha fazla ayrıntı isteyen okurlar, Columbia Üniversitesi'nin Doğu Asya Kütüphanesi'ne başvurabilir. Kitabımın karton kapak baskısında bazı küçük düzeltmeler ve değişiklikler yapma fırsatım oldu. Harvard Üniversitesi'nden Prof. Elizabeth Endicott-West'e, Londra Üniversitesi Doğu ve Afrika Çalışmaları Okulu'ndan Dr. David Morgan'a ve Princeton'dan Prof. Denis Twitchett'e önerileri için teşekkür etmek istiyorum. Kitabın dördüncü karton kapak baskısını, metinde ve dipnotlarda küçük değişiklikler yapmak için kullandım. Ayrıca, kitabın ilk basımından sonra yayımlanmış ya da dikkatimi çekmiş olan Batı dillerindeki eserlerin bir listesini de ekledim. Bu arada, yardımcı olabilecek üç Çince çalışma daha yayımlandı, onları da sıralamak istiyorum: Shen Hui-ju, Hu-pi-lieh, Taipei, 1990; Ch'en Kao-hua, Yüan Shang-tu, Çilin, 1988 ve Hu Chaohsi ve Chou Ch'ung-hua, Sung Meng (Yüan) kuan-hsi shih. Batı ve Asya dillerindeki kaynakların daha ayrıntılı listesini, bugünlerde yayına hazırlamakta olduğum çokciltli Moğol Tarihi eserime ekleyeceğim. New York, Ağustos 1994
·
118 views
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.