3.2. Sahih hadise muhalefet
Hz. Peygamber (s.a.v) teşrî açısından hatadan beridir. Allah Teâlâ şöyle buyurmuştur: “ 0 kendi hevasından konuşmaz. Onun söyledikleri vahiyden başkası değildir.”74 Bundan dolayı ondan sadır olanda çelişki ve noksanlık söz konusu olamaz. Bazı hadis rivayetleri bazılarıyla çelişiyor zannı uyandırsa da metinleri birbirleriyle uyumlu ve çelişkiyi ortadan kaldıracak şekilde anlamak gerekmektedir. Muhaddislerin “muhtelifu’l-hadîs” olarak adlandırdıkları tam da budur. Muhaddislerin, ihtilaf eden sahih rivayetlere karşı yaklaşımda geliştirdikleri özel metotlar şunlardır:
a) Hadisin kendisiyle ihticac edilebilecek bir rivayet olduğunu tekit etmek. Bu gerçekten de önemli bir noktadır. Çünkü makbul olan ile makbul olmayan rivayetler birbirinden ayrılır ve makbul olanla amel edilir, makbul olmayan ise terk edilir. İmam Şâfiî, muhtelifu’l-hadîsten söz ettiği bahsinde şöyle demektedir: “Bunların neticesi şudur: Nasıl ki şahitlerden ancak adaletli olduğu bilinen kişinin şehadeti kabul oluyorsa, hadiste de ancak sabit olan kabul edilir. Hadis mechul olursa veya hadisi rivayet edenler kendilerinden kaçınılan kişiler ise o zaman sanki o hadis bize hiç gelmemiştir. Çünkü sabit değildir.”75
b) Rivayetlerin arasını cem: İmam Şâfiî bu hususta şöyle demiştir: “Her iki hadisle birlikte amel edilme imkânı olduğu sürece ikisiyle birlikte amel edilir, âmm ile has, mutlak ile mukayyedde oldugu gibi, biri diğerini iptal etmez.”76
c) Nesh olup olmadığının araştırılması: Hiçbir şekilde cem mümkün değilse, o zaman rivayetlerin tarihine bakılır. Eğer rivayet. lerin tarihleri bilinirse, sonradan söylenen ilk önce söylenenin nâsihi olduğundan sonraki alınır. İmam Şâfiî bu hususta şöyle demiştir; “İhtilâfu’l-hadîs konusunda nâsih mensüh durumunda, rivayetlerden mensüh olan değil, nâsih olan alınır.”77
d) Rivayetler arasında tercih: Rivayetlerin tarihlerinin bilinmesi mümkün değilse tercihe sığınılır. Râcih olan ile amel edilip, mercüh olan terkedilir. Tercih yöntemleri çoktur. Usül kitapları ve diğer kitaplarda bu yöntemler zikredilmiştir. İmam Şâfiî şöyle demiştir: “İhtilaf eden hadislerden birisi, Allah’ın kitabına, Hz. Peygamber’in (s.a.v) sünnetine veya kıyasa daha yakındır. İhtilaf eden hadislerden hangisi bunu sağlıyorsa onu almak evladır.”78 Hâzimî (584/1188) de Kitâbu’l-İ’tibâr’ında; “Rivayetler arası tercih yollarının elli şekline yer vermiştir. Irakî (806/ 1404) de ibnu’s-Salâh’a yazmış olduğu şerhte bu yönleri nakletmiş ve eklemeler yaparak sayıyı yüz yirmiye çıkartmıştır. Suyütî de bu yolları özetlemiştir.”79
e) İhtilallı rivayetlerle amel etmeyip tevakkuf etmek: Eğer cem imkânı olmuyor, rivayetlerin tarihleri de bilinmiyor ve tercih de yapılamıyorsa, kendisiyle amel edilecek doğru taraf ortaya çıkana kadar tevakkuf etmek vaciptir. İbn Hacer şöyle demektedir: “Bu durumu tevakkuf ile tabir etmek tesâkut ile tabir etmekten daha evlâdır. Zira bir rivayetin diğerine tercih edilmesi hal-i hazırdaki kişiler için açık bir durum değilse de, başka kişilere bu kapalılığın açığa çıkma ihtimali vardır.”80 Nureddîn Itr, bu durumdaki hadislere “ızdırab” ve “zayıf” hükmü vemıeyi tercih etmiştir.81
*********
73 et-Taberî, Ebü CaferMuhammed b. Cerîr b. Yezîd b. Hâlid, Câmiu ’İ-Beyân, VII, 54; lbn Kesîr, İsmail b. Ömer, Tefsîru 'l-Kur 'anı' 'I-Azîm, II, 162.
74 53 Necm 3-4.
75 eŞ-Sâfıî, Muhammed b. ldrîs, İhtilâjîı 'İ-Hadîs, (Kitabu ‘I-Umm’un kenarmda basılan baskısı), Vll, 58.
77 Şâfıî, a.g.e., Vll, 57.
78 Şâfiî, a.g.e., Vll, 57-58.
79 Şâkir, eİ-Bâis, s. 176; Suyütî, Tedrîb, 11,198-202.
80 lbn Hacer, Şerhu Nuhbetu f-Fiker. s. 62-63; Suyütî, Tedrîb, ıı, 202; Ahmed Şâkir de bu görüşü benimsemiştir. Bkz. Şâkir, Bâı's, s. 176.
81 ltr, Menhecu 'n-Nakd, s. 341.
76 Şâfiî, a.g.e., vıı, 58.
·
18 görüntüleme
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.