Bu böyle olmuştur; çünkü Allah, bir topluluğa lutfettiği nimetini, onlar kendilerini değiştirmedikçe değiştirmez ve Allah her şeyi işitip bilmektedir. (Enfal 53)
Cevdet Said, kitabının ana konusunu ve adını bu ayetten hareketle oluşturmuştur. Kitapla alakalı değerlendirmelerde öncelikle bu kitabın 1984 yılında dilimize çevrildiği göz önüne alınmalıdır. Zira bu kitap muhtemelen daha önce yazılmış olmalıdır. Psikoloji ve sosyoloji ilimlerinin 1950’lerden sonra geliştiği akılda tutulduğunda bu kitabın önemi bir kez daha ortaya çıkacaktır. Kitabın giriş bölümü insanı adeta çarpıyor. İlk paragrafla birlikte etki alanına giriyorsunuz. Cevdet Said şöyle diyor: “Müslüman Dünyanın genç kuşağı, İslam uğruna malını ve canını fedaya hazır; ne var ki, içlerinde yıllarını kapsamlı araştırmalar yapmaya, bir konuyu kotarmak ya da aydınlatmaya adamak isteyenler pek nadir. Sözgelimi Müslüman’ın inancıyla davranışları arasındaki aykırılık problemi de ele alınması gerekli konulardan. Bunun gibi ortaya atılan nice sorunun doyurucu karşılığı yok. Anlaşılıyor ki, bir durumdan diğerine geçişi mümkün kılacak değişimi gerçekleştirmek için bu tür sorunlara nesnel karşılıklar bulmaktan başka yol yok. Bu ise durmadan öğrenmek ve araştırmalar yapmakla mümkün görünüyor.(s. 11)” Giriş bölümü bu kadar güzel olunca insan ister istemez büyük bir beklenti içine giriyor. Sonraki bölümlerde bu beklentinize maalesef tam bir kaşılık bulduğunuzu söyleyemem. Yer yer İbn Haldun’dan alıntılar yapmış olması zenginleştirmiş. İbn Teymiyye ve Seyyid Kutub’a dair yaptığı atıflar ise oldukça sınırlı kalmış. Ayrıca konularda zihni dağılmayı önlemekte zorlanıyorsunuz. Bir bütünlükten ve sistematiklikten maalesef uzak. Zaman zaman tamam artık konu rayına girdi buradan akıp gidecek diyorsunuz ancak bir bakıyorsunuz yine dağılmış bir şekilde başka konularda buluyorsunuz kendinizi. Bu noktalarda sıkıntı yaşayabilirsiniz okurken, ancak yine de kitapta tartışılan konulan getirilen örnekler ve bizatihi bu konunun gündeme gelmiş olmasının öneminin önüne bu eksiklikler geçemiyor.
Cevdet Said’in tekrarla ifade ettiği gibi Müslüman toplumların geri kalmasının önündeki engelleri kaldırmak istiyorsak öncelikle toplumsal yasalar iyi öğrenilmelidir. Toplumun değişimi içinde sosyolojiyi bilmek önem arz eder. Fakat o ayetin ilk kısmını da göz önüne alarak bu değişimin olabilmesinin yolunun bireyden geçtiğini bunun için de bireyi anlamak gerektiğini psikoloji ilmine hakim olup bireyi inşa edip ondaki problemleri çözüp oradan toplumun inşasının mümkün olacağını vurgular. Yine ona göre bizim bu konudaki engellerimizden birisi de bu alandaki ilmin bizi rahatsız eden taraflarının olmasıdır. Batıda ortaya konulmuş bu ilmi tahsil ederken bile Müslümanlar zorlanmaktadırlar. Bilimle aramızdaki engellerin de onun tarafından göz önüne serilmiş olması ve bu konuyu “Kitabın mükemmel ve tüm kutsal niteliklere sahip olduğunu peşinen kabul etmemiz gerekir ancak bu kitabın kendisiyle onurlanmayanı onurlandıracağı anlamına da gelmez. Kitap ve sünnet bir yerden sonra yarar sağlamıyor değildir; ilmi yitirmesinden dolayı onlardan yararlanmayan müslümandır. Ancak bundan sonra dahabüyük bir problem çıkmaktadır karşımıza: O da, bunun Müslüman tarafından itiraf edilmesi… Günah işlediğini bilmeyen ondan nasıl tövbe edebilir ki? (s. 111)” şeklinde bağlamış olması bile bu kitabı baştan sona okumaya değer diye düşünüyorum.
