Hacı Murat, şimdiye kadar okuduğum Rus romanlarından, kendine seçtiği müslüman baş karakterle ayrılıyordu. Tolstoy'un Hacı Murat'ın destansı hikayesinden etkilenip kendi araştırmaları ile romanlaştırdığı bu hikayede o zamanlar bir müslümanın, müslüman olmayan tarafından ne kadar saygın okunduğunu görmek gerçekten etkileyici. Bunu müslüman bir bilinçle söylemiyorum. Sorguladığım ya da sorgulanmasını dilediğim, nasıl olup da yüzyıl sonra bu okumanın neden ve nasıl değiştiği. Kitaptan bende kalan diğer algı ise Tolstoy'un, ülkenin başından rütbesiz askerine kadar, neredeyse tüm Rus yönetici ve askerlerini kıyasıya eleştirmiş olması. Kitapta bir tane kahraman, iyi bulup özdeşleşeceğiniz Rus yok. Kaçınılmaz aklıma, bugünün Türkiye'sinde böyle bir kitap yazılabilir miydi? sorusu oluştu. Tesadüftür ya, kitabı okumamın arkasından izlediğim bir belgeselde Tolstoy'un adı, düşünceleri ile Rusya'yı etkilemiş yazar olarak geçiyor, İskoçya'da motoru bulup, sanayi devrimi başlatan meraklı ile eş tutuluyordu. Saygıyı fazlasıyla hak eden insan kişi Tolstoy, iyi ki varmışsın! İyi ki yazmışsın!
