Cemiyet içerisinde Enver Paşa-Cemal Paşa çekişmesi olduğu soylentilerinin yayılması üzerine Enver Paşa,Şubat 1916'da yanında Osmanlı Genel Kurmay Başkanı General von Scbellendorf, Harekât Dairesi Başkanı von Feldmann ve çok sayidaki yüksek rütbeli Türk subayi ile istanbul'daki Alman Askeri Ataşesi von Lossow ve Avusturya-Macaristan Askeri Ataşesi Pomiankowsky ile birlikte Cemal Paşa'nınsorumlu oldugu IV. Ordu bolgesini teftişe çıkmıştır. Enver Paşa, bu teftişe hem Cemal Paşa ile aralarında bir çekişmenin olmadığını göstermek bem de tüm Türkçülük politikalarma ragmen, Osmanlı Devleti'nin Arap nüfusunun yogunlukta oldugu bölgeleri de sonuna kadar savunma hedefinin oldugunu vurgulamak amacıyla çıkmıştır.Bu teftiş ziyareti en az 45 gün olarak besaplanmıştı. O güne kadar biçbir Osmanlı nâzırı bu kadar uzun süre bir Suriye ve Mezopotamya gezisine çıkamamıştır.
Enver Paşa, bu teftiş gezisi sirasmda, Cemal Paşa ile birlikte Araplarla meskun Osmanlı topraklarını ve kutsal yerleri gezmiş, sıradan hacılar gibi hac ziyaretinin tüm gereklerini yerine getirmiş, Halep ile Medine arasındaki Arap Şeyhlerine 20 bin altın dağıtarak onların devlete bağlı kalması için geçtigi her istasyonda, bulundugu her davette propaganda konuşmalarında bulunmuştur.
Bilir misiniz etrafımızda Enverî tipine benzeyen ne kadar çok insan vardır. Ve bunlar berikinden daha tehlikelidirler. Çünkü Enverî budalalağıyla maruftu. Ötekiler tabiaten ona benzeyip de akıllı görünenlerdir. Üzerlerindeki yaldızı kazıyınca alttan mükemmel birer Ebulfazl Enverî çıkar. İşte hep bizim, bütün insanların felaketimizin esası budur. Eğer hakikat böyle olmasa dünyada ne bi Napolyon zuhur edebilirdi ne de kendini Türklük ve İslamiyet’i kurtarmaya memur bilen Enver Paşa Tahlise* uğraştığı Türklüğü büsbütün harap etti. Bu zafersiz kahramanın kefenlendirmeden gömdürdüğü insanların hesabını eğer Cenab-ı Hak ondan soracaksa aman ya Rabbi… Sormayacaksa şöyle böyle günahları işlemekten hiç korkmayalım. Enver, son nefesine kadar kendini pek büyük bir işle mübeşşer* bildi. Mükerrer ve müthiş muvaffakiyetsizlikleri onun nefsine olan itimadını kırdıramadı. Siyasi ve askerî maharetinin son iflası felaketinde İstanbul’dan ceraim-i âdiyye* erbabı gibi nah kuyruk firar etti. Hamiyeti* onu diğer bir İslam beldesine koşturdu.
Hiçbir millet ve hükümdarın eser-i tevcihi* olmayarak kendi kendine ihraz* ettiği rütbelerin şereflerini haris ruhu için hiçbir vakit kâfi göremedi. Yükselmek, bulutların üzerinde taht kurmak istiyordu. Yaveri-i tali* ve iktidarıyla çıkamadığı bu en son makama bir Bolşevik kurşunu onu uçurdu.
Merhum zannetti ki cihanı yenmek, Abdülhamit’i korkutmak kadar kolaydır.
Sayfa 119 - tahlis: kurtarma
mübeşşer: müjdelenmiş
ceraim-i adiyye: adi suçlar
hamiyet: yurdunu, milletini koruma gayreti, millî şeref, haysiyet
eser-i tevcih: ilgi gösterme, layık görme, takdir etme
ihraz: elde etme, erişme
yaver-i tali: şansının yaver gitmesiKitabı okudu
