İnsanların direniş ve özgürlük mücadelesini usta bir dille anlatan ve yazıldığı dönemde işgal altında bulunan halklara ilham veren Ay Batarken, II. Dünya Savaşı sırasında küçük bir kasabanın dahi Nazi Almanyası’nın boyunduruğunda nasıl bir zulüm ve zorbalık altında kaldığını gözler önüne seriyor. John Steinbeck’in, tüm zaaflarına ve güçlü yaşama isteklerine rağmen bağımsızlığı önceleyen insanları ustalıkla resmettiği bu eserde; ayrıca savaşan iki tarafın masum yönleri, insanî zaafları ve talepleri savaş fikrinden bağımsız olarak dile getiriliyor.
Lider’in emrinde kasabayı işgal girişiminde bulunan askerler, savaşı ilk etapta anlamlandıramasa da daha sonra öfkeyle bilenen kasabalılar ve haklı bir davanın savunucuları olduğunu iddia eden işbirlikçiler arasında geçen diyaloglar; kitabın en çarpıcı sahnelerini oluşturuyor. Döneme ait derin izler taşıyan bu roman, basit ve sıradan insanların işgalden kurtulmak için hangi yollara başvurabileceklerini ve özgürlük uğruna ödedikleri bedelleri edebî bir dille okuyucuya aktarıyor. Yazıldığı yıllarda İkinci Dünya Savaşı’nın devam ediyor oluşu, esere tarihî bir hüviyet de kazandırıyor. Ayrıca bağımsızlığın en doğal hak hâline gelişi, evrensel bir kurala ve günümüze de ışık tutan bir gerçekliğe dönüşüyor.
