"Allah, hür iradeye sahip insanı yaratmakla bazı konularda kendi iradesine yine kendi isteğiyle sınır koymuş ve bu şekilde insana özgürlük vermiştir." (İkbal, İslam Düşüncesi, s.112)
İnsanın davranışını geliştirmenin ve onun tabiatın güçlerini kontrol etmesinin imkanını bildiren Kuran öğretisi, ne iyimserliktir ne de kötümserlik. Onun öğretisi iyileşmedir, gelişen bir alem olduğunu kabul eder ve insanın kötülüğe karşı nihayetinde muzaffer olacağı umudunu taşır.
Sayfa 115
Gerek duygu ve vicdan aleminde, gerekse hareket ve realiteler dünyasında tarihin bir daha eşine rastlamadığı olağanüstü ideal topluluk örneğini insan hayatında gerçekleştirebilen tek sistem İslam'dır.
Ortada pek çok akıl vardır; benim aklım, senin aklın, onun aklı, şunun aklı, bunun aklı... Ortada eksikliklerin, bilgisizliğin, şehvetin ve nefsin arzularının etki etmediği mutlak anlamda bir akıl yoktur. O halde Kur'an ayetleri nasıl böylesi aklın prensiplerine göre kıyas konusu yapılsın? Eğer biz Kur'an ayetlerini bu akıl çeşitlerine uydurmak için yorumlamaya kalkacak olursak sonuçta anarşiye varacağız demektir.
Kişioğlu islam düşüncesini bütün özellikleri ve temelleriyle birlikte alır; ne üzerine bir şey ekler, ne de ondan bir şey eksiltir. Sadece ve sadece kendisini ona göre ayarlar. Hayatını onun gereklerine uydurur. İşte bundan dolayı islam düşüncesi, geliştirilmesi (!) gereken bir düşünce değildir. Çünkü o zayıf değildir. İnsanlık onun sınırları içerisinde gelişir; anlayışını ileterek onunla bir diyalog kurar.
İnsanlığın huzura ve rahata ulaşabileceği günlerden bir gün bağrına sığınabileceği tek sistemdir İslam.
İnsandaki hareketlilik isteği, insanın kendi özünden kaynaklanmaktadır. Çünkü insan yaratılışının yeryüzündeki hilafet görevini yerine getirmesinin bir gerçeği de hareket etmesidir. Çünkü yeryüzünün imarı ve ilerleyebilmesi için bu hilafet, hareketliliği gerektirir.
Aslında, ortada İslamın çöküşü gibi görünen durum, gerçekte; gevşekliği, umursamazlığı ve tembelliği yüzünden ezeli sese kulak veremez hale gelmiş gönüllerimizin içine yerleşen ölüm ve boşluktan başka bir şey değildir.
İnsanlığın, -bütün bir gelişmesine rağmen- İslamdan daha ileri bir duruma gelebildiğini gösterebilen açık bir işaret de yoktur. Dahası insanlık, İslamdan daha güzel bir ahlak düzenini ortaya koyamamıştır. İslamın ümmetçilikle ortaya koyduğu insan kardeşliğini, insanlık hiçbir zaman gerçekleştirememiştir.