Beyaz adam bir timsahı vurur. Anında en yakın köyden bir grup öfkeli insan koşarak gelir ve bunun bedelini ister. Açıkladıklarına göre o timsah silahın ateşlendiği anda köylerinde ölen yaşlı bir kadındır. Timsah besbelli kadının yaban ruhudur. Bir başka adam sürüsünü gözleyen bir leopar vurur. O anda komsu köyde bir kadın ölür. Kadın ve leopar birdir, aynı şeydir. Lévy-Brühl bu ilginç ilişkiler için participation mystique (gizemli ortaklık) deyimini geliştirmiştir.
Sayfa 29Kitabı okuyor
Oysa toplum, tıpkı Devlet gibi, soyut bir kavramdan başka bir şey değildir. Her ikisi de özerk varlıklar haline getirilmişlerdir. Özellikle Devlet, kendisinden her şeyin beklendiği sözde-canlı bir kişiliğe dönüştürülmüştür. Aslında, onu manipüle eden kişilerin kullandığı bir kamuflajdır. Böylece anayasal Devlet ilkel bir toplum tarzına, yani herkesin bir başkanın veya oligarşinin despot yönetimine boyun eğmek zorunda olduğu ilkel kabile komünizmine dönüşür.
Ama eğer birey, kendi zayıflık ve yetersizlik duygusu altında ezilerek, yaşamının anlamını yitirdiğini hissederse —ki, bu anlam kamu refahı ve yüksek yaşam standartları ile zaten benzer değildir— o zaman çoktan Devlet köleliği yoluna girmiş ve, bilmeden veya istemeden, Devletin kulu olmuştur.
Nerede adalet belirsizse, polis casusluğu ve terör iş başındaysa, insanlar soyutlanmaya ve yalnızlığa düşerler, ki diktatör Devletin amacı ve hedefi de budur, çünkü varlığını güçleri ellerinden alınmış sosyal ünitelerin mümkün olduğunca çok sayıda bir araya yığılmasına dayandırır.
Bilinçli aklın sübjektifliğine karşılık bilinçdışı objektiftir. Kendisini çelişkili hisler, fanteziler, duygular, ani dürtüler ve rüyalar şeklinde gösterir ve bunların hiçbirini insanın kendisi yapmaz, ona nesnel olarak gelir.
Yüzyıllar boyu süregelen eğitimin sonucunda, kelâm evrensel bir geçerlilik kazandığı zaman, artık tanrısal insanla arasındaki esas bağa zarar verir. O zaman artık kişileşmiş bir Kilise, kişileşmiş bir Devlet ortaya çıkar; kelâma inanmak safdillik olur ve kelâmın kendisi her türlü yalana, kandırmaya gücü yeten şeytani bir slogan haline gelir.