Tarih, bildiğini söyler; hatıra gördüğünü... Tarih belge ister; hatıra bilgi... Bilgi, yapmaktan, etmekten, görmekten işitmekten doğar; belge, yapılanı, edileni, görüleni, işitileni yazmaktan. Sunduğum yapraklar belge mi olurlar? Bilgi mi kalırlar? Kestiremiyorum... Onlarda ne bir askeri hareket gelişmesini meslekçe anlatma yetkisi var; ne bir tarih hareketinin bilimce sınıflandırılmış düzgünlüğü... Bu yetki, Baş Yapışı'nın Erzurum ve Sivas toplanmalarından Kars, İnönü, Sakarya, Dumlupınar, Lozan zaferlerine; daha bu yana ki devrimlere kadar olanları bitenleri Kongre kürsülerinden, Millet Meclisi kürsüsünden, halk ve basın buluşmalarından aydınlara ve yığınlara duyurmuş olduğu söylevlerde, Büyük Nutku'nda yayınlamış olduğu hatıralardadır... Tarih düşkünleri, aradıklarını bunların; on dokuz yıllık iç ve dış basın yayınlarına; arşiv dairelerindeki resmi yazıların ordu emir ve tebliğlerinin; Meclis müzakerelerinin ve kararlarının bilim gözü ile tebliğlerinin; Meclis müzakerelerinin ve kararlarının bilim gözü ile incelenmesi, zaman süresine göre elenmesi, konudan yana sıralanması gereken toplamında bulacaklar; Türk bağımsızlık savaş ve devriminin temel dayanakları olarak yarına bildireceklerdir... Önemi dünyayı tutmuş olay, başkumandanın kurtarıcı düşüncesinden, yol gösterici buyruğundan hız alan silah arkadaşlarının ve ordularının karşı durulmaz gücü ile bir kaç gün içinde gerçekleşip anıtlaşırken O'nun karargâhında bulunmak bahtına ermişlerden birinin, ayrılış acısı ardınca o günleri anarak, yazıya döktüğü özleyişlerinin de o zamanları düşüncelerde az çok yaşatmaya yarar yerleri olabilirse bu yapraklar, işte sadece onlardır... Genelkurmay Başkanlığı veya Batı Cephesi Komutanlığı karargâhından, adını, ne yazık ki şimdi hatırlayamadığım- sevimli bir süvari yüzbaşısı, kaç yerde tehlikeye düşerek Afyon Karahisar'dan İzmir'e kadar zafer yürüyüşünün birbirinden kıymetli yüzlerce enstantanesini usançsız bir gayretle işlettiği objektife aldırmıştı. İzmir'e varır varmaz da filmlerini hemen develope etmişti. Odasında bir çamaşır ipine sıra sıra iliştirmiş, kurutuyordu. Fakat İzmir'in yangını koleksiyonu kül etti. Böylece tarih bir eşsiz belgeden oldu...
