Bilge Kağan'ın Vasiyeti
Ahmet TaşağılBilge Kağan'ın Vasiyeti Gönderileri
Bilge Kağan'ın Vasiyeti kitaplarını, Bilge Kağan'ın Vasiyeti sözleri ve alıntılarını, Bilge Kağan'ın Vasiyeti yazarlarını, Bilge Kağan'ın Vasiyeti yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.çinlilere karşı kazandığı başarıların yanında kıtanlarla yedi ve oğuzlarla beş kere savaşan kutlug, II. gök-türk devletini tam anlamıyla teşkilandırdıktan sonra 691 yılında öldü. onun oğulları bilge 8, kül tegin 7 yedi yaşında olduğundan kardeşi Kapgan, II. gök-türk tahtta kaldığı 24 yıl içinde çok mühim şeyler yaptı
çin'e art arda darbeler inmeye başladı. çin sınırları en doğudan, en batıya kadar gök-türk akınlarına maruz kalıyordu. çoğu çin ordusu savaş meydanlarında ya tamamen imha ediliyor ya da perişan edilip geri kaçmaya zorlanıyordu. bir çok çinli kumandan dahi savaş meydanlarında öldürülmüştü. kutlug adeta geçmiş yılların intikamını alıyordu. çinlilerin moğol boyları ile bazı türk boyları ile kurdukları ittifak, tonyukuk'un zamanından önce harekete geçmesiyle ortadan kaldırıldı. çin'e toplam 46 defa akın yapılmıştı. çin tarihinin en parlak devleti sayılan t'ang hanedanı ağır yenilgilere uğratılmıştı
doğu gök-türk devleti yıkılınca millet üç ana kitleye ayrılmıştı. birinci kısmı gidip çin'e bağlanan yüz binden fazla kişi oluşturuyordu. ikinci kısım sir tarduş'lar etrafında toplanan kalabalık bir kitle idi. üçüncü kitle ise batı istikametine doğru göç etmişti. çin'e gidenler 639'da çinliler tarafından geri gönderildiler. 648 yılında ch'e-pi adlı gök-türk hanedanından gelen bir bey, altay dağlarında istiklalini ilan etti ise de uygur, karluk ve diğer boyların çinlilerle işbirliği yapması neticesinde zor durumda kaldı ve 650'de çin'e teslim oldu. bundan sonra gök-türk ülkesinde askeri valilikler kuran t'ang imparatorluğu 679 yılına kadar büyük bir baskı altında gök-türk ülkesini idare ettiler. bu yılın sonundan itibaren çin'e yakın bölgelerde türk beyleri bağımsızlık için başkaldırmaya başladılar. çin esaretine karşı gök-türk ayaklanmalarının ilk ikisi hedefe ulaşamadı. çünkü bunlar çin sınırlarına yakın yerlerde harekete geçmiş, neticede hilelere yenik düşmüşlerdi. ancak, kutlug liderliğindeki üçüncü hareket gobi çölü'nün kuzeyinde ötüken'e yakın yerlerde başladı. kısa zamanda diğer türk boyları bir birlik etrafında toplanarak kuvvetlenme sağlandı. 682 yılında II. gök-türk devleti resmen bağımsızlığını ilan etti. çinlilerin yanından kaçarak kutluk kağan'ın yanına gelen tonyukuk, gök-türklerin gücüne güç katmıştı. çok mükemmel askeri dehaya sahip olan tonyukuk'un kendi yanına gelmesine sevinen ilteriş kutlug, onu hemen bütün askeri işlerin başına getirdi
istemi yagbu, 552'de gök-türk devletinin bağımsızlığı ilan edilince batı kanadının idaresini ele almış ve 576'da ölümüne kadar başarı ile yönetmişti. batı türkistan'ı, karadeniz'in kuzeyini, kırım'a kadar devlete bağışlamıştı. akhun devletini ortadan kaldırmış, sasani devletini baskısı altına alıp, bizans imparatorluğu ile münasebet tesis edilmişti. onun yerine oğlu tardu geçti. tardu 582 yılından sonra devletin doğusundan ayrılarak bağımsız batı gök-türk devletini sürdürmeye başladı. batı yönünde sık sık zaferler kazanarak, batı türkistan şehirlerini türkleştirmeye çalıştı. ancak, 601 yılından sonra doğu gök-türk devletinin iç işlerine karışması, bir süre onunda kağan'ı olması çinlilerle karşı karşıya gelmesine yol açtı. çinlileri bir çok savaşta ağır mağlubiyete uğratmasına rağmen onların uyguladığı hile ve entrikalara mani olamadı. özellikle gök-türklerin asker ve hayvanlarının su içeceği kaynaklara zehir akıtılması sonucu ağır bir darbe yedi. arkasından töles boyları isyan edince otoritesi tamamen sarsıldı ve t'u-yü-hunlar'a sığınarak tarih sahnesinden çekildi
doğu gök-türk devletinin parlak dönemi devam ediyordu. türk orduları sürekli çin'in kuzey topraklarına akınlar yapıyor, çin imparatoru gök-türklere ağır vergiler ödemek suretiyle kendini kurtarabiliyordu. 619 yılında hazırlandığı büyük bir akın öncesinde ölen shih-pi'nin yerine kardeşi ch'u-lo (cora ya da congra) kağan oldu. o da ağabeyi gibi aynı başarıları devam devam ettirdi. ancak, çin'deki t'ang hanedanına çok ağır yıkıcı bir darbe vurmak için ordusuyla harekete geçmeden önce çinli elçinin adamları vasıtasıyla zehirlenerek öldü (621), il kağan(chie'li), ch'u-lo'nun yerine geçip 625 yılına kadar devleti başarılı bir şekilde idare etti ise de kendisinden sonra devletin ikinci adamı olan yeğeni t'u-lu'nin ihanet ederek, çinlilerle gizlice anlaşma yapmasına kızıp söz konusu tarihte wei nehri kenarında bir barış anlaşması imzalayınca durum değişti. il kağan bu anlaşmayla çin'e akın yapmamaya karar veriyor, sadece aldığı vergilerle yetiniyordu
boş kalan doğu gök-türk devleti tahtına çinliler daha önce kendine sığınan tu-lu'yi (ch'i-min) kağan unvanıyla oturttular. onun sayesinde bir kaç sene doğu gök-türk devletini kontrol ettilerse de 609'da ölümü üzerine geçen oğlu shihpi(sibir), devleti her bakımdan toparladı. çin'e vergi gönderilmediği gibi yapılan saldırılarla suei hanedanı yıpratıldı. çinlilerin teşebbüs ettiği entrika faaliyetlerine hiçbir türk beyi katılmıyor, aksine onlara karşı cephe alıyordu. hatta 615 yılından yenmen şehrinde çin imparatoru kuşatıldı. mevcut 41 kaleden 39'u ele geçirildiği, çin imparatorunun korkudan ağlamaya başladığı sırada shih-pi kağan'ın çin asıllı hatunu i-ch'eng devletin kuzey taraflarında töles boylarının isyan ettiklerini söyleyerek onu kandırdı ve acele kuşatmayı kaldırarak geri dönmesini sağladı. bu hadise sırasında ve sonrasında büyük sarsıntı geçiren suei imparatorluğu yıkıldı. yerine gök-türklerin de yardımıyla çin tarihinin en parlak devleti sayılan t'ang imparatorluğu kuruldu(617).