Cennetin Kapıları - Gates of Paradise

" Hürremşah'ın taşçı kaleminden çıkan her biçim, varlığıyla bu dünyada bir ad ve kimlik kazanır. Bir bakıma sanatçı, sanatıyla cennet kapısına ulaşan bir yolun yapımcısıdır. Hürremşah'ın kompozisyonundaki lotus, Sufi'nin cennetin kapısına, bir bakıma Tanrı'nın aydınlığına erişmesine benzetilebilir. Yapıtın estetik mesajı boyut ve konuyla ilişkili değildir. Hürremşah'ın sanatında insanda yoktur. Bu, Batı sanat geleneğinde yetişmiş biri için anlaşılması zor bir tutumdur. Michelangelo'nun Pieta'sını gördükten sonra, insan konusundan uzak bir soyut yontunun gözlemciyi aynı yoğunlukta etkileyeceğini düşünmek zordur. Fakat figüratif gelenek içinde yetişmemiş bir toplumda, Pieta karşısında duyulan duygusal yoğunluğun, Hürremşah'ın doğaüstü yontusu karşısında da hissedilebileceği kabul edilebilir. "

Sayfa 127

özlem

" Hürremşah, karmaşık ve yeni olanın sanatçısıdır. Kuzey Taçkapısı'nın hayat ağaçlarının palmetleri bir mikro kozmosu simgeler. Dünyada var olmayan bir öteki dünya, daha doğrusu bir hayali cennetin ağaçlarını simgeleyen palmetler, aynı zamanda cennetin bahçelerini canlandırır. Bu hayat ağacı kompozisyonlarında palmetlerin, simetrik konumda olsalar bile, birbirlerinden fa rklılaşmaları, bir ana biçim içindeki asimetrik ayrıntılar, sanatçının keski darbelerinin spontane karakterini yansıtır. Burada herhangi bir doğal yaprağa referans olmadığı gibi, bir temel palmet formu dışında, doğal palmetlerede referans yoktur. Simetrik gibi görünen bir palmette bile simetri aksına göre benzer ayrıntılar gözlenmez. Sanatçının keskiyi vurur kenki sezgisi, doğanın spontaneliğine tek referans olmaktadır. Burada doğal olan tek şey, sanatçının çalışma tekniğidir. "

Sayfa 57

Reklam

özlem

" Ortadoğu sanat geleneklerinin en eski motiflerinden biri hayat ağacıdır. Ur kral mezarlarında bulunmuş olan (bugün British Museum'da) ünlü, ağaca tırmanan geyik heykelindeki ağaç bir hayat ağacıdır. Mari'deki kazılarda bulunan fresklerde görülen hurma ağaçları hayat ağacını simgeler (bugün Louvre'da). Nimrud'da bulunan bir Fenike fildişi oymasındaki hayat ağacında Mezopotamya kökenli hurma ağacı ile Mısır lotusu bir araya getirilmiştir. Ağaç üzerinde bir güneş diskinin olduğu, Hitit örnekleri de bilinmektedir. Sasani imparatorlarının kaya mezarlarının girişlerindeki büyük palmetlerde hayat ağacı simgeleridir. Divriği'de hayat ağacı tasarımının temel öğesi olarak büyük yapraklar kullanılmıştır. Arapça'da ağaç sözcüğünün karşılığı olan 'şecer' (çoğulu eşcar), ağaç ve diğer saplı bitkileri de kapsar. Burada bir sap üzerindeki çift yapraklar ağacı simgelemektedir. İslam kültüründe ağaç, simgelerin simgesi olarak kabul edilir. Cennette var olduğu bildirilen palmiyeyi simgelediğini kabul edeceğimiz palmetler üzerinde, herhalde ağaçlar altında var olan, küçük boyutlu bitkilere benzeyen yapraklar, tomurcuklar, genç filizlerden esinlenilen küçük, simgesel bahçeler vardır. "

Sayfa 52

özlem

" (...) Divriği Külliyesi, o çağda sadece Anadolu'da varolan ulucami, medrese ve şifahane tipolojisinin en başat ve olgunlaşmış örnekleri ni birleştiren bir yapıdır. Cami, İran kökenli örneklerden farklı bir planla karşımıza çıkar. Bu plan, mihrap önündeki açıklığı bir maksure kubbesiyle vurgulanmış, çok ayaklı bir Arap camisi türevidir.

Sayfa 26

özlem

" (...) İslam'ın bezemesel bir mimari olduğu düşüncesi yanlış bir klişedir. İslam ülkelerinin mimari geleneklerinde bezemenin ağırlık taşıdığı örnekler vardır. Fakat yapıların mimari tasarımlarına paralel bir bezeme ağırlığı taşıdığı Gotik, Rokoko, Barok çağlarının mimariyi ikinci planda bırakan abartısı İslam mimarisinde hiçbir zaman görülmez. Portekiz ya da Güney Alman Barok mimarilerinin bezemesel yoğunluğuna paralel bir süsleme eğilimi lslam'da hiç olmamıştır. Kubbet-üs-Sahra'nın, Samarra saraylarının, Orta Asya ve İran'ın anıtsal tuğla mimarisinin ve Osmanlı mimarisinin bezemesel nitelikli olmadığı açıktır. Divriği Külliyesi bu bağlamda bir istisna oluşturur. Çünkü cami taçkapısının süslenmesi mimariden fazla ağırlık verilen bir programla tasarlanmıştır. "

Sayfa 10

özlem

" Elhasıl medhinde diller kasirdir. (Övmek için söz yetişmez) "

Sayfa 9 - Evliya Çelebi (1650)