Boğan bir kitap, tıpkı Dönüşüm gibi. Kitabı okurken betimlenen her şey kasvetli, her yer karanlıktı zihnimde. Belirsizlikle, en az karakter kadar durumu kavrayamamakla, karakterin aksine sürekli neden diye sormakla geçti kitap.
Ortada bir dava var. Dava konusu yok. Davaya sebep olan olay veya durum yok. Kanun hem karakterden hem okuyucudan gizleniyor. Kanuna dair tek net bilgi 'Katadrelde' bölümünde bahsi geçen kanunun girişindeki bir kıssa. Ama kıssanın hissesi bile belirsiz.
Josef K.'da bu kadar belirsizliğin arasında ne yaptığının ne hissettiğinin çetelesini tutamıyor elbette. 'Ya öyleyse, ya böyleyse?' derken kalbi deşiliyor. Tutarlı davranamıyor, kendine yol çizemiyor. Çünkü işinde yıllanmış avukatlar bile mevcut durumun, mevcut mahkemenin, mevcut hukukun büyük resmini çizemiyor. Her şey belirsiz ve belki de adamına göre.
Yargıçlar Josef K.'yı sebebini açıklamadan infaz edebilecek kadar gaddarlar. Ama kim olduklarını, nerede olduklarını, davacının kim olduğunu, davalının neden davalı olduğunu söyleyemeyecek kadar da korkça ortada yoklar.
Tuhaf olan da davanın hiç bitmemesi. Aslında bitiyor: Ya davalı öldürülerek ya da gerçekte aklanarak. Ancak gerçekte aklanmalar kanıtlanamayan efsanelerden, avukatların müşteri toplamak için belki de uydurduklarından ibaret.
Görünüşte aklanma ve sürencemede bırakma ise davanın diğer süreçleri. Uzun bekleyişlerin sonunda delirmenin ya da belirsizlikten usanıp ölmeyi yeğlemenin diğer isimleri.
Josef K. ise davalı olarak iki yılını bile bitirmeden ve daha dilekçesini mahkemeye sunmadan bir köpek gibi - onun deyimiyle - ölüyor.
