Eskiden kitap okumaları ve bu kitaplarda yazılanlara olan inanç arasında bir kopukluk yoktu, bu ikinci düzeyde de maceralarının eylemleri ve sözleri arasında bir kopukluk yoktur şimdi. Çünkü biz onu sadece okuyoruz ve görmüyoruz, şövalyenin kafasına neler koymuş olduğunu asla bilemeyeceğiz. Don Quijote her şeyden önce söz dünyasında baş edilmezdir. Sancho'nun deneyciliğinin hiçbir önemi yoktur, çünkü Don Quijote bir başarısızlığa uğradıktan hemen sonra, hazırladığı söylevini çeker ve kendisine ait sözler dünyasında yoluna devam eder. Shakespeare'in kahramanı Claudius, gerçekliğin yalan olmasını ister, Don Quijote ise hayali, gerçeğe dönüştürme çabası içindedir. Düşün gerçekle özdeşleşmesi Hamlet'i gerçekliğe gönderir ve gerçeklikten de ölüme tabii ki; Hamlet ölümün elçisidir, ölümden gelir ve ölüme döner. Düşselin düşselle özdeşleşmesi gelir ve okumaya döner. Don Quijote okumadan gelir ve okumaya döner. Don Quijote okumanın elçisidir. Ve onda, girişimleri ve gerçek arasına giren gerçeklik değildir; okuma aracılığıyla tanıdığı büyücülerdir araya girenler.
Carlos Fuentes
