İhtiyar Dost, Halid Ziya'nın, önemi ve değeri oranında tanınmamış eserlerinden biridir. Eserin kahramanı olan İhtiyar Dost bilim, kültür, siyaset, sanat, tıp, sosyoloji, psikoloji, botanik, ekonomi, halk bilgileri ve daha akla gelebilecek tüm dallarda ve konularda hemen hemen hep uzmanlaşmış, yaşlı ve çok aydın bir kişidir. Buna uzun ömrünün çeşitli alanlardaki deneyimlerini katarsanız karşınıza düşünen ve konuşan bir ansiklopedi çıkar.
Kitap edebiyat tarihlerinde, ansiklopedilerde ve isimler sözlüklerinde "hikâyeler" olarak nitelendirilmektedir. Oysa içerdiği yazılar, gerçek anlamıyla, birer hikâye olmaktan epey uzak ve ayrı ürünlerdir. Yazar kendisi de eserinin kısa sunuş bölümünde şunları söylemektedir: "... Bunlar hikâye midir, makale midir? Makaleye benzeyen hikâye, yahut hikâyeye benzeyen makale midir? Vasfı bu derece iki cihete müşterek olan bu yazılara makale şeklinde hikâye veya hikâye şeklinde makale demek de mümkün..." Ne var ki bunu kendisi de beğenmemekte ve yargıyı -olumlu ya da olumsuz olsun- okuyucularına bırakmaktadır.
İhtiyar Dost'u başlarında biraz sıkıntıyla, ama giderek büyük bir zevk ve ilgiyle okuyanlar göreceklerdir ki o, zaman zaman öykü, zaman zaman makale çeşnisi taşıyan yazılar içermektedir. Bununla birlikte gerçekten de ne öyküler, ne de makaleler derlemesidir. Eser aslında, Fransız edebiyatında benzerlerine sık rastlanılan, Türk edebiyatında ise tek örneği bulunmayan yeni bir denemedir. Kitabı derleyen Şemsettin Kutlu, buna mutlaka bir ad vermek gerekirse, "Düşünceler Romanı" demenin yerinde olacağını belirtiyor. Halit Ziya'nın Düşüncelerinin Romanı niteliğindeki eser, onun yaşlılığında, ömrünün son on yılında, biraz da anılar niteliğinde kaleme alınmıştır.
