İran&#x27;ı Anlamak

İran Silahlı Kuvvetlerinin bölge ülkeleri ile karşılaştırıldığında en belirgin özelliği sahip olduğu çeşitli menzillerde çok sayıdaki güdümlü füze arsenalidir. Rus ve Çin yapımı kısa ve orta menzilli güdümlü füzelerine ek olarak İran, Çin ve Kuzey Kore’den ithal ettiği teknoloji ile kendi güdümlü füze programını geliştirmiş ve Scud-C, SS-4, SS-5, Taepo Dong, No Dong füzelerini modiﬁ ye edip Şahap serisi adı altında füze imalatına başlamıştır. Deneme a tışlarını tamamlayarak silahlı kuvvetlerinin envanterine dahil ettiği Şahap 1-2-3-4 serilerinden sonra kıtalararası balistik füze sistemi Şahap 5 üzerinde çalışmalarını sürdüren İran sahip olduğu 2000 km’ye kadar menzilli güdümlü füze arsenali ile bölgede önemli bir güç haline gelmiştir.

Cemile yılmaz

İran’da, İslam Devrimi ilebirlikteseçilmişler ve atanmışlar şeklinde ikili bir siyasal sistem oluştuğu ve atanmışların seçilmişlere oranla daha güçlü bir konumda bulundukları söylenebilir. İran Anayasası güçlü kontrol denge mekanizması ile İslami rejimin yapısal devamlılığını korumaktadır. İran’da adayların Anayasayı Koruyucular Konseyi tarafından onaylanması zorunluluğu nedeniyle herkesin sistemden bağımsız olarak seçilme hakkı yoktur. Seçilmişlerin pratikte atanmışlar tarafından onaylanarak yönetildiği, ya da en azından atanmışların seçilmişler üzerindeki anayasal haklarının daha fazla olduğu düşünülebilir. Hemen tüm yönetim organlarının Rehber tarafından denetlenip kontrol edildiği sistemde rehberi dahi teknik açıdan da olsa görevden alma yetkisine sahip olan Uzmanlar Konseyi Başkanı vardır. Ancak anılan yetkinin, Rehberin tüm yönetim organları üzerinde güçlü etki ve otoritesi ile İran halkının gelenekselci yapısı ve baskın Şia inancı düşünüldüğünde işlevsel olamayacağı söylenebilir.

Reklam

Cemile yılmaz

İran Anayasası’nın 56. maddesi “Dünya ve insan üzerindeki mutlak otorite Allah’a aittir ve Allah insana sosyal kaderini tayin etme sorumluluğu vermiştir. İnsanlar Allah tarafından verilen bu yetkiyi aşağıdaki maddelerde belirtildiği gibi uygular”demektedir. 56. madde devlet başkanına bir sonraki, 57. maddede verilecek sorumluluğun Allah tarafından onandığına ilişkin bir madde olarak yorumlanabilir. 56. madde, yasama, yürütme ve yargı güçlerinin birbirinden bağımsız olduğunu ve devlet başkanının bu üç erk arasındaki iletişimi sağlamakla yükümlü olduğunun altını çizmektedir

Cemile yılmaz

Şahlık rejiminin, Humeyni’nin otoritesini sarsmak için düzenlediği sinema kundaklama olayı, devrimi tetikleyen ikinci olay olarak gösterilebilir. Batı kültürünün İran’da simgesi olarak kabul edilen Abadan Rex sineması kundaklanmış, söz konusu kundaklamanın batı kültürüne karşı düşünceleri ile bilinen Humeyni tarafından planlandığı öne sürülmüştür. Olaydan bir süre sonra, Humeyni’ye karşı tepki oluşturmak isteyen Şah’ın Savak aracılığı ile bu kundaklamayı planladığı öğrenildiğinde, Şah ve monarşik iktidarın otoritesi önemli ölçüde sarsılmıştır. Uzak ve yakın tarihe bakıldığında çoğunlukla otoriter, azlıkla demokratik olarak nitelenebilecek pek çok ülkenin benzer örtülü provokatif eylemlere başvurdukları ancak bunların tümünün zaman içinde aydınlanarak bir bumerang efekti yarattığı görülmektedir. Almanya’da Nazilerin iktidara gelişlerinde önemli bir dönemeç olan Reichstag’ın kundaklanması , amacı çok daha farklı olsa da Selanik’teAtatürk’ün evinin bombalanması bu konuda akla gelen örnekler arasında sayılabilir.

Cemile yılmaz

1908 yılında Büyük Britanya tarafından Kuzistan bölgesinde bulunan petrol, anılan ülkenin bölgeye olan ilgisini arttırmış, İran’ın kaderi Rusya- İngiltere arasında 1907 yılında imzalanan ve ‘Büyük Oyun’ olarak da adlandırılan antlaşmaya bırakılmıştır. 1.Dünya Savaşı sırasında İran her ne kadar tarafsız kalmış olsa da, Rusya ve Büyük Britanya tarafından işgal edilmiştir. Bu dönemde İran’ın bütünüyle yabancı devletlerin egemenliğine girdiğini söylemek yanlış olacaktır çünkü her ne kadar ülke işgal altında olsa da Ahmed Şah, Tahran’daki sarayında hükümranlığını sürdürmektedir. 1.Dünya Savaşı sonrası İtilaf devletlerince işgal edilen Osmanlı İmparatorluğu’nun başkenti İstanbul’da da Sultan Vahdettin’in Yıldız Sarayı’nda Padişah ve Halife sıfatlarını taşımayı sürdürerek ikameti ve tartışmalı da olsa bir hükümetin varlığı komşu bu iki ülkenin yakın tarihlerinde paylaştıkları ilginç bir nokta olmalıdır. İran’la Osmanlılar arasındaki bir başka benzerlik ise her iki ülkenin iki yıl ara ile meşruti monarşiye geçmiş olmalarıdır.

Cemile yılmaz

Yaklaşık 3.500 yıl önce Zerdüşt tarafından İran’da kurulmuştur. MÖ 600 ve MS 650 yılları arasında Pers İmparatorluğu’nun resmi dini olmuştur. İranlıların Müslümanlıktan önceki dini olarak bilinmektedir. Zerdüştçülük, tek tanrı olan Ahura Mazda inanışını öğretmektedir; en önemli özelliği, en eski tek tanrılı din olarak kabul edilmesidir. Günümüzde Zerdüştçülüğe dünya çapında inananların sayısının 250,000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.Zerdüştiler Batılı kültürlerde sanıldığı gibi ateşe tapmazlar. Zerdüştiler dünyada bulunan elementlerin saf olduğuna ve ateşin Tanrının ışığı veya irfanı olduğuna inanırlar.