İslam Uygarlığında Astronomi Coğrafya ve Denizcilik
Fuat SezginSözler ve Alıntılar
C.A. NALLİNO:
"İslam bilginleri hem trigonometrik formüllerin kullanımında hem de aletlerin sayısı, kalitesi bakımından ve gözlem teknikleri sayesinde öncelleri Yunanları övgüye değer bir biçimde aşabildiler. Gözlemlerin hem sayısı ve sürekliliği hem de kesinliğinde İslam ve Yunan astronomisi arasında çok dikkat çekici bir farklılık kendini göstermektedir."
Gezegen Modelleri
Yeni gezegenler modelinin 7./13. ve 8./14. yüzyıllarda bilinen temsilcileri Nasireddin et-Tusi, Kutbettin eş-Şirazi ve Ali b. İbrahim eş-Şatir gibi bilginlerdir. Kendi kinematik modelleri aracılığıyla, gezegen hareketleri sistemini Ptoleme'nin yol açtığı aksaklıklardan arındırma girişimleri, adı geçen son bilginde zirve noktasına ulaşmıştır.
es - Siczi'nin Planetaryumu
Planetaryum* Gökevi
Dünyanın kendi ekseninde döndüğüne inanan Arap-İslam astronomlarından birisi de Ebu Sa'id Ahmed b. Muhammed es - Siczi'dir (4./10. yüzyılın ikinci yarısı). el - Biruni'nin verdiği bilgiye göre, es Siczi ayrıca, dünyanın döndüğü prensibine dayanarak kayık biçiminde bir usturlap (el usturlab ez Zevraki) yapmıştır.
İbn el-Heysem'in gezegen hareketlerinin açıklaması:
(Almagest'in geleneksel sunumunun değişimi)
1. Doğal bir cisimden sadece tek doğal hareket ortaya çıkar.
2. Doğal cisim hiçbir değişik hızlı hareket yapmaz, yani devamlı suretle daireler üzerinde aynı zamanlarda aynı mesafeleri kateder.
3. Göğün cisminin (hareketlerde) hiçbir etkisi yoktur.
4. Boşluk mevcut değildir.
.
"Kitab Hey'et el-Alem"
Sayfa 15Kitabı okudu
El Birûni'nin Mekanik Astronomik Takvimi
Evrensel bilgin Muhammed b. Ahmed Birûni (ö.440/1048), usturlap imaline ilişkin İstî'âb adlı eserinde Hukk el Kamer (Ay Kutusu) adı altında mekanik astronomik bir takvimi tarif etmiştir. Bununla o, Ay'ın büyümesini ve küçülmesini, Ay'ın geçip giden kısmını ve her iki ışığın (yani güneş ve ayın) yaklaşık konumunu tespit etmeyi amaçlamıştır. Aletin öenmini ilk kez fark etmiş ve bu aracı ayrıntılı bir şekilde tanıtmış olan Eilhard Wiedemann'dır. El Birûni, sekiz dişli çark kombinasyonuyla bu işi başarmıştır.
.
Bu çarklar 7 : 10 19 : 24 : 40 : 48 : 59 : 59 oranında güç aktarımı yapmaktadır.
es Sufi'nin Küresi
Abdurrahman b. Ömer b. Muhammed es Sufi, modern araştırmalar tarafından Ptoleme ve Argelander ile birlikte sabit yıldızlar astronomisi alanınının üç büyük bilgininden birisi olarak nitelendirilmektedir. Ptoleme'yle karşılaştırıldığında o gök atlasını sadece Arap öncelleri tarafından yapılan katkılar ve kendi gözlemleri temelinde genişletmekle kalmamış, ayrıca yeni pozisyon verileriyle göstermiş ve yeni parlaklık ölçeklerine göre gruplandırmıştır.
Gezegen Küreleri, Öğretiler ve Alpetragius
Nureddin el Bitruci (Alpetragius), tıpkı İbn Rüşd gibi gezegenlerle ilgili olan eksantrik (dış merkezli) ve episikl (dış tekerleme eğrisi, dış çember) öğretilerini yadsımış ve gezegen kürelerinin ortak merkezli olarak yeryüzünün orta noktasında bulunması gerektiğini ve gezegenlerin helezonik biçimde değişik eksenler biçiminde hareket ettiğini ileri sürmüştür. Ayrıca gök cisimlerinin batı-doğu hareketini de reddetmiştir, bu hareket ona göre yalnızca, gezegenlerin doğudan batıya doğru gök küresinden çok daha yavaş hareket etmelerinden doğan optik bir yanılsamadır. El Bitruci (Alpetragius)'nin kitabı İbranice ve Latince'ye çevrildikten sonra 7./13. yüzyıldan 15./9. yüzyıla kadar Avrupa'da doğabilimsel-astronomik düşünceyi ilerletici tarzda etkilemiştir.