Mantık
Nurettin TopçuMantık Posts
You can find Mantık books, Mantık quotes and quotes, Mantık authors, Mantık reviews and reviews on 1000Kitap.
Her sahada kat'î formüller ortaya koyan ve tenkitlere tahammül edemeyen zihinler, ilmî düşünüşün dışında kalırlar.
Âlim hiçbir fikrin doğruluğunu gelişigüzel kabul etmez. Her fikrin doğruluğunu bizzat kendisi araştırır.
İspat, doğrulukları kabul edilen prensiplerden hareket ederek doğruluklarından şüphe edilmeyen sonuçlara varmaktır.
Dedüksiyon: Prensipten sonuca geçmemize yarayan akı! yü rütmedir. Başka ifade ile, prensip olarak alman öncüllerden sonu cun zorunlu olarak çıkarılmasına yarayan akıl yürütmeye denir. Mi sâl:
Bütün insanlar akıllıdır.
Ahmet insandır, Ahmet akıllıdır.
Dedüksiyonun, vasıtasız ve vasıtalı şekilleri vardır. Vasıtasız şekilleri, akis ve karşıolumdut; vasıtalı şekilleri ise. kıyas ile mate matik dedüksiyondur.
Endüksiyon: Zihni özel hallerden umumî hale veya olaylardan kanuna yükselten akıl yürütmeye endüksiyon denir. Endüksiyonun, formel ve gerçek diye adlandırılan iki şekli vardır. Aristo’nun orta ya koyduğu formel endüksiyonda bir cismin bütün fertleri hakkın da ayrı ayn verilen hüküm, cins hakkında ileri sürülmektedir. Mi sâl:
Venüs, Mars ve Dünya... gezegen yıldızlardır, Venüs, Mars ve Dünya... elips çizerler.
Gezegen yıldızlar elips çizerler.
Önerme, terimler arasında bağıntı kurmaktır. Bu bağıntının düşünülmesine psikolojide hüküm deniliyordu, sözle ifadesine mantıkda önerme denir. Meselâ: “İnsan akıllıdır” ifadesi, bir öner medir. Bir önermede iki terim bulunur. Kendisinden bahsedilen te rime süje denir. Süjenin hâl ve karakterlerini gösteren terime sıfat denir. Bunları birbirine bağlayan eke de bağ adı verilir.
İçlemi bulunmayan terimlerin tarifini yapmak kabil olmaz:
Varlık terimi böyledir. Yalnız türlerin tarifi yapılır. Fertleri gösteren tek şeylerin tarifi yapılamaz. Yavuz Selim, İstanbul, Sakarya gibi birer özel isimden ibaret olan tek şeylerin ancak tasviri yapılabilir Tasvir, bir terimin göze çarpan bütün karakterlerinin belirtilmesidir.
Cins, tür, ayrım, hassa ve müşterek arazî vasıflara mantıkda beş geneller denilmektedir. Beş geneller, çeşitli şekillerde tarif yapılmasına yararlar.
Türün tâli vasıflarına hassa denir, insanda konuşma, aklın eseri olduğu için hassadır.
İçlemde yükseldikçe mücerretlik artar; en sonunda evrensel bir terime ulaşılır: Varlık gibi. Şümulde indikçe müşahhaslık çoğa lır, sonunda tamamen müşahhas bir ferde ulaşılır: Yusuf Bey, Hüsrev Ağa. Gazi Osman Paşa gibi.
Her terim, kendisinden yukarıda bulunan terimin şümulünü, kendisinden aşağıda bulunanların ise, içlemini teşkil eder.