Roman Sanatı
Milan KunderaRoman Sanatı Gönderileri
Roman Sanatı kitaplarını, Roman Sanatı sözleri ve alıntılarını, Roman Sanatı yazarlarını, Roman Sanatı yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.
18. yüzyıl akılcılığı Leibniz'in ünlü sözü üzerine kurulmuştur: Nihil est sine ratione: Var olan hiçbir şey nedensiz değildir. Bu inançla teşvik edilen bilim, her şeyin nedenini canla başla inceler; öyle ki var olan her şey açıklanabilir, yani hesaplanabilir gibi görünür. Yaşamının bir anlamı olmasını isteyen insan nedeni ve amacı olmayan her hareketten vazgeçer. Bütün biyografiler böyle yazılmıştır. Yaşam, nedenlerin, etkilerin, başarısızlıkların ve başarıların ışıklı bir yörüngesi gibi gözükür ve sabırsız bakışını eylemlerinin nedensel zincirlenişine diken insan, ölüme doğru çılgınca koşusunu daha bir hızlandırır. Dünyanın olayların nedensel sıralanışına indirgenmesi karşısında Sterne'in romanı yalnızca biçimiyle şu görüştedir: Şiirsellik eylemden değil, eylemin durmasından, bir nedenle bir sonuç arasındaki köprünün yıkılmasından ve düşüncenin tatlı, aylak bir özgürlük içinde dolaşmasından kaynaklanır. Sterne'in romanı varoluşun şiirinin arasözde olduğunu söyler. Şiirsellik hesaplanamayandadır. Nedenselliğin öte yanındadır. Nedensizdir. Leibniz'in tümcesinin öte yanındadır.
18. yüzyıl yalnızca Rousseau'nun, Voltaire’in, Holbach'ın yüzyılı değil, aynı zamanda (hatta özellikle) Fielding'in, Sterne'in, Goethe'nin, Laclos'nun da yüzyılıdır. O dönemin romanları içinde en beğendiğim Sterne'in Tristram Shandy Beyefendinin Hayatı ve Görüşleri’dir. İlginç bir roman. Sterne, romanı Tristram'ın ana rahmine düştüğü geceyle açar ama henüz bundan söz etmeye başlamıştır ki başka bir düşünce gelir; bu düşünce serbest çağrışım yoluyla başka bir düşünceyi getirir, sonra başka bir anektod, öyle ki, bir ara söz bir başkasını izler ve kitabın kahramanı Tristram 100 sayfalık bölümde unutulur gider. Bir romanın böyle çılgınca düzenlenmesi basit, biçimsel bir oyun gibi gözükebilir. Ama sanatta biçim her zaman bir biçimden fazla bir şeydir. Her roman ister istemez "insanın varoluşu nedir ve şiirselliği nerededir?" sorusuna bir yanıt önerir. Sterne'in çağdaşları (Fielding sözgelimi) özellikle eylemin ve serüvenin olağanüstü çekiciliğinin tadını çıkarmayı bilmişlerdir. Sterne'in romanındaki gizli yanıt farklıdır: Şiirsellik ona göre eylemde değil, eylemin kesinti'ye uğramasında yatar.
Rabelais'nin bilgeliğinin, ne kadar büyük olursa olsun, Descartes'ınkinden başka bir yanı vardır. Romanın bilgeliği felsefeninkinden farklıdır. Roman kuramsal düşünceden değil mizahi düşünceden doğmuştur. Avrupa'nın başarısızlıklarından biri, en Avrupalı sanatı, "roman"ı bir türlü anlamamış olmasıdır; Avrupa, romanının ne özünü, ne uçsuz bucaksız bilgi ve keşiflerini ne de özerk tarihini anlayabilmiştir. Tanrının gülüşünün esinlendiği sanat özü gereği bağımlı değildir. İdeolojik kesinliklere aykırı düşünceler üretir. Roman, Penelope gibi, dinbilimcilerin, filozofların, bilginlerin gündüz ördüklerini gece söker.
François Rabelais daha sonraları Fransız diline ve başka dillere de giren birçok yeni sözcük uydurmuştur. Ama bunlardan biri unutulmuştur ve üzücü bir durumdur bu: Agelaste sözcüğü. Grekçeden alınmıştır ve gülmeyen, mizah yanı olmayan anlamına gelir. Rabelais, Agelaste'lardan nefret ediyordu. Korkuyordu onlardan. Agelaste'ların kendisine karşı son derece acımasız olmalarından yakınıyordu ve az daha kalemini bir daha eline almamak üzere bırakacaktı.
Peki nedir bu bilgelik, nedir roman? Çok güzel bir Yahudi atasözü vardır: İnsan düşünür, Tann güler. Bu özdeyişten esinlenerek François Rabelais'nin bir gün Tanrının gülüşünü işittiğini ve ilk büyük Avrupa romanının böylece ortaya çıktığını düşünmek hoşuma gider. Roman sanatının dünyaya Tanrının gülüşünün yankısı olarak geldiğini düşünmek hoşuma gider.
Peki Tanrı düşünen insana bakarken niye gülüyor? Çünkü insan düşünüyor ve doğruyu gözden kaçırıyor. Çünkü insanlar düşündükçe birinin düşüncesi ötekininkinden uzaklaşıyor. Ve çünkü insan hiçbir zaman olmayı düşündüğü değildir. Ortaçağdan çıkan insanın bu temel durumu Modern Çağın şafağında kendini gösterdi: Don Kişot düşünür, Sancho düşünür ve yalnızca dünyanın doğrusu değil, kendi ben'lerinin doğruları da kaçar onlardan. Avrupa'nın ilk romancıları insanın bu yeni durumunu görüp sezdiler ve yeni sanatı, roman sanatını onun üzerine kurdular.
Flaubert'in gözlemi bana neredeyse bir uyarı gibi geliyor. Halk adamı rolünü üstlenen romancı, yapıtını, davranışlarının, demeçlerinin, tavır koyuşlarının basit bir uzantısı biçiminde değerlendirilmesi tehlikesiyle karşı karşıya bırakır. Oysa romancı hiç kimsenin sözcüsü değildir. Ve bu görüşü kendi düşüncelerinin bile sözcüsü olmadığını söyleyecek kadar ileri götüreceğim.
Gargantua ve Pantagruel’in üçüncü kitabında, Avrupa’nın tanıdığı ilk büyük roman kahramanı olan Panurge, “Evlensem mi, evlenmesem mi?” sorusuyla kendi kendini yemektedir. Hekimlere, falcılara, profesörlere, şairlere, filozoflara danışır; filozoflar da Hippokrates’tan, Aristoteles’ten, Homeros’tan, Herakleitos’ten, Platon’dan laflar ederler. Ama bütün kitabı kaplayan bu muazzam allamece araştırmalardan sonra, Panurge hala evlensin mi, evlenmesin mi, işin içinden çıkamaz. Biz okuyucular da bunu bilmeyiz ama buna karşılık, evlenip evlenmemekte kararsız kalan şahsın hem basit, hem de bir o kadar matrak halini olabilecek her açıdan izlemiş oluruz.
Ama insan, tam da gerçeğin kesinliğini sorguladığı ve herkesçe oybirliğiyle kabul edilene inancını kaybettiği zaman birey olur. Roman, bireyin hayali cennetidir. Kimsenin, ne Anna’nın ne de Karenin’in haklı olmadığı, ama Anna ya da Karenin, herkesin anlaşılmayı hak ettiği alandır.
Sayfa 149Kitabı okudu
Unutma istemi politik bir sorundan önce bir varoluş sorunudur: İnsan ezelden beri kendi yaşamöyküsünü baştan yazma, geçmişini değiştirme, hem kendisine hem başkalarına ait izleri silme arzusunu taşır.
Sayfa 143Kitabı okudu
“İnsanın iktidara karşı mücadelesi belleğin unutuşa karşı mücadelesidir.”
Gülüşün ve Unutuşun KitabıKitabı okudu