[…] Müttefik memleketin mahkemesi onun katilini alkışlarla serbest bıraktı. Talât bu acıyı duymadı. Fakat onu biz hâlâ duyuyoruz.
***
Hüseyin Cahit Yalçın kitabın yaklaşık olarak üçte ikisinde İttihat ve Terakki’den ve cemiyetin, hayat bulduğu süre boyunca belki de ayırdına var(a)madığımız düşünce dünyasından ve o dönemin genel olarak havasından söz ediyor eski bir İttihatçı olarak.
Geride kalan üçte birlik kısımda ise buraya kadar verdiği bilgiler, detaylar sayesinde daha iyi anlamamızı istediği Talât Paşa'yı anlatıyor bizlere, hem de birçok yönüyle.
Kitaptaki yazılanların çoğu belki de bildiğimiz şeyler fakat Hüseyin Cahit'in kaleminde ne var ise başlıkta da dediğim gibi bilhassa Talât Paşa'nın anlatıldığı yerleri içimde acı duya duya yüreğim burkula burkula okudum ve kitabın sonunda şaşkınlığım büsbütün arttı. Çünkü düşündüm, hakikaten biz Türklerin hayâlî kahramanlara ihtiyacı yok; tarihimizde Talât Paşa gibi fedakâr, yürekli, mert adamlar var iken neden hayatları bilinmez, geçtim hayatlarını neden isimleri anılmaz, cisimleri tanınmaz, evlatlarımıza öğretilmez. Bunu düşündüm kendi kendime ve onu bu kadar geç tanımaktan dolayı kendime esef ettim.
***
Elinde ne varsa hepsini, vücudunu, ruhunu, Bütün varlığını vatan uğruna veriyordu. Nihayet bir düşman kurşunu ile canını da verdi.
Memleketini seven, Türklüğün yükselmesi uğrunda çalışan vatan evlatları arasında Talât daima yüksek ve muhterem bir mevki tutacaktır.
