Spinoza, bize uzak bir zamandan güncelliğini yitirmemiş bir inceleme yapıyor. Bu kitap öncelikle Tevrat, Zebur ve İncil eleştirisi olduğu için istifade etmek isteyenlerin en azından bu üç kitabı okuduktan sonra Spinoza’ya geçmesini tavsiye ederim. Bu şekilde Teolojik Politik İnceleme kitabını en azından okur düzeyinde iki farklı incelemeye tabi tutmak gerekir. Kitabın incelemeye tabi tuttuğu ilahi kitapları okumayan okurlar için kitap, bol alıntı yapılan ve aydınlanma döneminin erken bir habercisi gibi değerlendirilebilir. Spinoza bu eserini müstear bir isimle yayımlamıştır. Çünkü gelecek eleştirilerden çekinmiştir. Nitekim kitabın onun olduğu anlaşılınca Yahudi cemaatinden kovulmuştur. İlahi metinleri okuyan, en azından bu kitaplar hakkında derli toplu bir fiş ya da not koleksiyonu olan okur için Teolojik Politik İnceleme, bütün önyargılara ve kutsi olduğu iddiasıyla dini gelenek haline gelmiş davranışlara indirilen çelikten bir balyoz etkisine sahiptir. Spinoza bu kitabıyla öncelikle ilahi yasalarla insani yasaları Kitab-ı Mukaddes içinden bir cerrah titizliğiyle ayırır. İnançlı insanlar için tek ilahi yasa bırakır. Bu da Tanrı’yı ve diğer canlıları sevmekten ibarettir. Dinlerin geri kalan tüm kurallarını insani yasalar olarak ele alır ve bu yasaları değişebilir, değiştirilebilir olarak kabul eder. Kişisel bir yorum ile sonlandırmak gerekirse Spinoza, insanların serbest bir düşünce dünyasına erişmesi için mutlaka okunması gereken bir filozoftur. Keyifli okumalar dilerim.
