Sir John Macdonell’in müessif ölümünden bir veya iki hafta sonra Bayan Macdonell bana müteveffanın yazılarından bazılarını neşretmeği düşündüğünü söyliyerek bu eser için bir mukaddeme yazmamı istedi. Bizzat kocasının da bu vazife için seçmek istiyebileceği bir ar-kadaş olduğumu söyledi. Bayan Macdonell’in ölümü sıralarında aynı mültefit sözlerle tekrar-lanmış olan bu talebi memnuniyetle kabul ettim.
Sir John’un dostluğunun nazarımda pek büyük kıymeti vardı; bu dostluktan çok istifade etmiştim. Müşarünileyh «yeni ve eski» ye ait olan hâzinelerini önüme saçmıştır; onun müfek-kiresinin yalnız kemali değil fakat aynı zamanda ilham vericiliği ve düşündürücülüğü karşı-sında her zaman heyecan duymuşumdur,
«Hukukçu» sözü zamanımızda gevşek tutularak harcı âlem olduğundan kıymetinden kaybetmek istidadındadır, fakat Sir John Macdpnell’e gelince bu unvan bütün mümtaziyeti ile hakkedilmiş bir unvandır. Ben kendisini zamanının hukukşinaslarının ilk safına geçiririm.
1845 senesinde İskoçyada Forfarshire’da Brechin’de doğmuştur. Yedi yaşında iken aile-si Aberdeenshire’da Rhynie’ye göçetmişlerdir. John ailenin ikinci oğlu idi. Ailesi zeki ve okumuş bir aile idi. Büyük kardeşi James maruf bir gazeteci olmuştur.
Talim ve terbiye Aberdeenchire’da cari olan şekilde idi. Bu eyalette Smith ve Milne Va-kıfları namile maruf olan iki müessese, en az iki batınlık bir müddetle, umumî mekteplerde mu-allimlik mesleğini teşvik etmişlerdir. Macdonell’ler, bu muallimlerden biri olan Rev, George Stewart’a pek çok şey medyundurlar. İnsan geriye doğru bir nazar atfedince, böyle bir talim ve terbiyenin Macdonell of Glengarry gibi dağlık arazi ahalisinden Romen Katoliği bir baba ile Allardyce of Dyce gibi bir Protestan ananın oğullan olan John üzerine tatbik edilince, en müsait bir talie mazhar olmuş olduğunu farkedebilir. Sir John ile birlikte gezmeğe çıktığımız zaman larda kendisinin bedenî kudreti çok defalar beni hayrette bırakmıştır. Mumaileyh hem vücutça hem dimağen çok kuvvetli idi. Bence bu her iki vasıfta da ırkın ve bir de kendisinin çocukken Benachie bayırlarına tırmanışlarım kucaklayan gençliğindeki muhit ve yaşayışının tesiri vardır.
John, Aberdeen Üniversitesi’ne devam ederek orada klâsik ilimler şubesinden birinci dereceden diploma almıştır. Bundan sonra kendisini «The Scotsman» ismile Edinburgh’ta çıkan bir gazetenin muharrirleri arasında görürüz. Çok geçmeden, henüz pek genç yaşında iken müstakillen kendi kaleminden çıkmış müteaddit eserler meydana getirmiştir: «İktisat ilmine bir bakış» (A Survey of Political Economy ), «Toprak meselesi, hıısusile İngiltere’de ve İskoçya’da» (The Land Question, with particular reference to England and Scotland). Bilâ-hare Londra’daki Middle-Temple Hukuk Mektebine girdikten sonra da hizmet akdine dair «iş sahibi ile işçinin hukuku» (The Law of Master and Servant) is’mli kitabı neşretmiştir. Mekte-bi bitirdikten sonra avukat olarak İngiliz Barosunda muvaffakiyet göstermiştir. O zaman he-nüz kendisini tanımamış olduğum için bu muvaffakiyetini şahsen müşahede edememiş olmak-la beraber, sonraki bütün çalışma hayatında her yaptığı işte izi ve damgası görülen ciddiyet, mükemmeliyet ve dürüstlük meziyetlerini onun evvelki mesaisine de teşmil edebilirim. Sırasile, Yüksek Mahkeme azalığında, King’s Remembrancer, yani Hazinei Kralı Kâtipliği ve Evrak Muhafızlığında, Adlî İstatistikler mesul tabiliğinde bulunmuş, şövalye ve K.C.B.1 rüt-belerini ihraz etmiştir. Medenî hukuk sahasındaki bilgisi kendi muasırlarının çoğununkinden fazla idi; lâkin müşarünileyhe Hukuk Doktoru unvanını tevcih etmek şerefine yalnız Aberdeen Üniversitesi nail olmuştur. Bu tevcih 1892 senesinde yapılmış, 1901 yılında da Londra’da University Collège’de Mukayeseli Hukuk Quain Profesörü tayin edilmiştir. Sene-lerce orada Hukuk Fakültesi Dekanlığını yapmıştır.
Sir John Macdonell’in kendini gösteren faaliyet ve kıymeti, mümtaz hâkimler vesairenin teşkil ettikleri pek kuvvetli komite tarafından takdirle karşılanmıştır. Bu komitenin vazifesi Siyasî Davalar Külliyatının (Reports of State Trials) neşrine, 1888 den 1891 seneleri-ne kadarki şu yeni ve içinde Kraliçe Caroline, Daniel O’Connell ve William Cobbett’e ait bazı enteresan davaları ihtiva eden serilerin tab ve neşrine nezaret etmekti. Sir John Macdonell bu komitenin Kâtipliğine ve Tabiliğine seçilmiştir.
Bu son seneler zarfında kendisi yalnız adlî istatistikler bahsinde salâhiyet sahibi olan kimselerin ilk safında gelmekle kalmamış, adlî değişiklikler ve ıslahat da teklif etmiştir. Tet-kik ve derleme işlerine olan kabiliyetinin kullanılabileceği her işin başına getirilebilecek liya-kati haiz görünüyordu. 1906’dan 1909 senesine kadar «Royal Commission on Shipping Rings» yani Deniz Ticareti Birlikleri Komisyonu Kralisi ile birlikte Cenubî Afrika’ya delil toplamağa gönderildi.
Müşarünileyh bilâhare, «Almanya’nın müsellâh kuvvetlerinin karada, denizde ve hava-da ika etmiş oldukları cinayetlerden mütevellit mesuliyetini tahkik komisyonu»nun, fevkalâde mesai ve tetkikleri şumulü içine alan bu mühim komisyonun reisi idi. Bu komisyon raporunu yazmıştır. Acaba bir gün gelip neşredilecek mi? İhtimal hayır. Bu raporun neşrinin unutulmuş olmasından dolayı, tarihin, daha uzak bir atide bihuzur olması ihtimali mevcut olmasına rağ-men onun neşredil- memesi belki de daha hayırlıdır.
Sir John Macdonell hakkında yazılmış olan hal tercümelerinde, fikrimce, onun lisan bil-gilerine pek az ehemmiyet verilmiştir. Müşarünileyh Lâtince, Fransızca, Almanca ve İtalyan-caya vâkıftı; bu dilleri yalnız kolaylıkla konuşmakla kalmayıp aynı zamanda bu men- balar-dan her hangi bir geniş hukukî tetkike yarayabilecek malzemeleri derlemekte de kullanırdı. Bu toplama işinde fevkalâde nafiz bir kudreti vardı. Bu neviden bir faaliyet olmak itibarile cemiyetler kurmağı da severdi. Hâlâ faaliyette bulunan «Grotius Cemiyeti» ile «Mukayeseli Hukuk Cemiyeti»nin müessislerindendir. Bu son cemiyetin çıkarmakta olduğu hukuk mec-muası İngiltere imparatorluğunda intişar eden hukuk gazetelerinin en geniş surette istifadeli olanıdır denilebilir. Yukarıdanberi saydığımız bu büyük listeyi, kendisinin Mr. E. Manşon ile birlikte neşrettikleri «Dünyanın Büyük Hukukçuları» —The Great Jurists of the World—isim-li eseri zikrederek tamamlıyabiliriz.
