Zebralar Neden Ülser Olmaz?
Robert M. SapolskyZebralar Neden Ülser Olmaz? Gönderileri
Zebralar Neden Ülser Olmaz? kitaplarını, Zebralar Neden Ülser Olmaz? sözleri ve alıntılarını, Zebralar Neden Ülser Olmaz? yazarlarını, Zebralar Neden Ülser Olmaz? yorumları ve incelemelerini 1000Kitap'ta bulabilirsiniz.Zihinsel açıdan bizim kadar gelişmemiş türlerden farklı olarak biz, stres tepkimizi, dengemizi çok uzak bir gelecekte bozabilecek, potansiyel stres faktörlerini düşünerek de başlatabiliyoruz.
Örneğin; ürünlerinin üzerini bulut gibi örten bir çekirge sürüsünü kederle seyreden bir Afrikalı çiftçiyi düşünün. Yeterince doyurucu bir öğün yemek yediği ve açlık gibi bir homeostatik denge sıkıntısı çekmediği hâlde, yine de stres tepkisi içine girecektir.
Oysaki zebralar ve aslanlar, ancak birkaç dakika sonra olabilecek, kısa süreli tehlike beklentisiyle stres tepkisi içine girerken, uzun bir gelecekte gerçekleşebilecek felaket senaryolarıyla ilgilenmezler.
Ancak insan olarak, kendimizi hasta edinceye kadar endişelenme eğilimimizi dikkate aldığımızda, bizleri homeostatik dengeden çıkaran "stres faktörü" kavramını biraz daha genişletmemiz gerekir. İnsanların stres faktörleri, olumlu veya olumsuz herhangi bir şeyin beklentisi de olabilir.
Homeostasis ve stres
Homeostasis: Bedenin ideal düzeyde oksijene, asit derecesine, ısıya vb. ihtiyacını ifade eden, belki de zorlukla hatırlayabildiğiniz bu kavram, tüm bu değerlerin en uygun düzeyde ve işleyişte tutulduğu, optimum bir denge durumuna işaret eder. Bugün artık pek çok ilgili yayında beynin, homeostasis sağlamak üzere evrimleştiği vurgulanmaktadır. Bu kavram, zebra ya da aslan için yeterli olacak ilk tanımlamamızı da oluşturmamıza yardımcı olur: Stres faktörü. Stres faktörü, sizi homeostatik dengenizden fırlatıp çıkaracak dış dünyadaki her şey olabilir. Stres tepkisi ise tekrar homeostasise ulaşabilmek için bedeninizin yaptığı her şeydir.
Uzun süreli stresin nedeni
Eğer hayatını kurtarmaya çalışan bir zebra veya avının peşinde koşan bir aslansanız, bedeninizin fizyolojik tepki mekanizmaları, bu tür kısa süreli, acil durumlar la, fiziksel tehlikelerle baş etmek için mükemmel biçimde evrimleşmiştir. Yeryüzündeki hayvanların çoğu için stres, kısa süreli bir krizle ilişkilidir; sonunda ya stres biter ya da siz.
Bizler de tıpkı hayvanlar gibi, stresli bir durumla karşılaştığımızda, aynı fizyolojik tepkileri harekete geçiririz. Ancak bu tepkiler sürekli harekete geçirildikleri takdirde kolayca felakete dönüşebilirler. Akut fiziksel tehlikeler ve acil durumlarla başa çıkmak üzere evrimleşmiş olan fizyolojik sistemlerin, sıklıkla aktif olmasının, stresle ilişkili hastalıkların ortaya çıkışıyla ilişkili olduğunu gösteren çok sayıda araştırma vardır. Buna rağmen biz insanlar, bu sistemleri yine de borçlarımız, ilişkilerimiz, iş yerimizde iyi kadrolara atanma konusundaki sonu gelmeyen endişelerimizle, aylarca aktif tutarız.
Büyük satranç ustalarının karşılaşmalar sırasında bedenlerinde oluşan metabolik taleplerin, bir yarışın doruk noktasında rekabet içinde koşan atletlerin bedenlerinde oluşan zorlamalara yaklaştığı bilinmektedir. Aylardır manevra ve entrikalarla mücadele ettiği ve nefret duyduğu diğer bir çalışanın, o anda atacağı bir imzayla işten atabileceğinin farkına varan kişinin fizyolojik tepkileri de büyük olasılıkla ormanda rakibinin suratını parçalayan bir Habeş maymununa benzemektedir. Bir insan duygusal bir sorun; hiç ara vermeden yaşadığı, yoğun anksiyete, öfke ve gerginlik nedeniyle, aylardır iç organlarını sürekli zorluyorsa, bu durum çok kolaylıkla bir hastalıkla sonuçlanabilir.
Stresin ve ağrıların nedeni psiko-sosyal durumlar
Aslında bizler, her türden stresli olayı, sadece zihnimizde yaşayacak ve yaratabilecek kadar da akıllıyız. Kaç tane su aygırı, yaşamı süresince sosyal sigortasının sekteye uğrayıp uğramayacağı; sevgilisiyle ilk buluşmasında ne söyleyeceği konusunda endişe eder? Hayvanlar âleminin evrimi açısından bakıldığında süregiden, psikolojik stres, yeni bir icattır; genellikle de insanlarla ve diğer sosyal primatlarla sınırlıdır. Bizler sadece düşüncelerimizle ilişkili olarak, inanılmaz derecede yoğun (bedenimizi de ona eş yoğunlukta bir tepki ye sokan) duygular yaşarız.
Strese farklı bir bakış açısıyla yaklaşmak için mutlaka okuyun
Belki de en iyi başlama noktası, stresli olduğunu düşündüğümüz şeylerin zihinsel bir listesini çıkarmaktır. Hiç kuşkusuz hemen, bazı örnekler verebilirsiniz: Trafik, iş teslim günleri, aile ilişkileri, parayla ilişkili kaygılar. Ama size şöyle bir uyan yaptığımı farz edin: "Tür-merkezli olarak değil yani bir insan gibi değil, bir saniye için, bir zebraymışsınız gibi düşünün." Büyük olasılıkla aniden listenizin üstünde başka öncelikler belirecektir: Ciddi bir fiziksel yaralanma, tehlikeli hayvanlar, açlık. Size yaptığım bu uyarı kritik bir şeyi göstermektedir. Sizin ve benim ülser olma ihtimalimiz bir zebraya oranla daha fazladır. Çünkü zebra gibi hayvanlar için hayattaki en can sıkıcı şeyler ani fiziksel krizlerdir. Diyelim ki siz şimdi o zebrasınız; üzerinize bir aslan atladı ve karnınızdan yara aldınız; ama kaçmayı başardınız. Belki daha sonraki bir saat içinde de arkanızdan sizi kovalayan o aslandan kaçmak amacıyla koşmaya devam edersiniz. Ya da diyelim ki siz o aslansınız; aynı derecede, açlıktan neredeyse ölmek üzere, stres içindesiniz; canınızı kurtarmak için ovada son hızla koşup, yiyecek bir şeyleri kapmak zorundasınız; yoksa yaşayamayacaksınız.
Bunlar gerçekten çok yoğun stresli olaylardır ve eğer yaşayacaksanız, çok hızlı bir fizyolojik tepki gerektirirler, bedeniniz de bu tür ani durumlarla baş etmek üzere harika biçimde uyum sağlamıştır.
Doğum öncesi dönemde stres altına sokulan sıçanların beyinlerinde öğrenme ve bellekle ilişkili özel sinir hücreleri arasında daha az bağlantılar oluşmakta; bu sıçanlar yaşlılık dönemlerinde daha çok bellek sorunu yaşamaktadırlar.
Bir insanı gerçekten nevrotik yapmak istiyorsanız, bilin ki bu konuda ebeveyn olmak gibisi yoktur.