KLASİK KÜRT EDEBİYATININ İLKLERİ
Klasik Kürt edebiyatının kökeni olarak kabul edilen ilk Kürtçe eser ve yazarına dair, araştırmacılar arasında farklı görüşler vardır.
Bölgede çalışmalar yapan Erzurum Konsolosu Alexander Jaba’ya göre klasik Kürt edebiyatının ilk yazarı ve şairi, Elî Herîrî’dir. Jaba’nın dediklerinden farklı olarak Baba Tahîrê Hemedanî’yi ilk klasik yazar olarak kabul edenler de vardır. Kürt araştırmacı Enver Mayî’ye göre de Îbn Xelîkan ilk klasik Kürt yazarıdır.
Günümüze ulaşmış Kürtçe eserleri olmamasına rağmen Ebu Henîfe El Dîrewerî ile Ebu Muslîm Horasanî’yi ilk Kürt yazarı olarak görenler de vardır.
Sayfa 102Kitabı okuyor
İSLAMİYET ÖNCESİ KÜRT KÜLTÜRÜ
İslamiyet öncesi dönemde, Kürtlerin büyük bölümü Zerdüştlük inancına bağlıydı. Milattan Önce 600’lü yıllarda Zerdüşt’ün öğretisi altında kendine özgü bir kültür oluşturan Kürtler, edebi üretimlerinde de bu kültürün izlerini sergilediler.
Kürt kökenli olup, Osmanlıca, Farsça ve Arapça gibi üç dilde önemli divanları bulunan Alevi edebiyatının en büyük temsilcilerinden büyük divan şairi Fuzulî gibi önemli temsilciler, eserlerinde yazı dili olarak Kürtçeyi kullanmadıkları için burada
anılmamaktadır.
Bugün, Kürt şiirinde, Balulî Dana’yı izleyerek sonraki yüzyıllara sarkan onlarca erkek ve kadın Yaresan şairi ve âşığı bilinmektedir. Bu erkek şair ve âşıklar, Kürtçenin yanı sıra Fars, Türk, Rus ve Romen dillerine de yansıyan ve dinsel bir makam olan “Babe/Baba” unvanıyla anılmaktadırlar. Bilindiği gibi “Bab” Alevilikte de “Kapı” anlamında bir kutsallık ifade etmekte ve Kalenderilik, Haydarilik, Bektaşilikte dini unvan olarak kullanılmaktadır. Anadolu’daki ilk Alevi önderlerinin Baba İlyas, Baba İshak gibi şahsiyetler olduğu ve bunların önayak olduğu XIII. yüzyıl isyanının da Babaî Hareketi olarak adlandırıldığı unutulmamalıdır. Kürt kökenli olup, Osmanlıca, Farsça ve Arapça gibi üç dilde önemli divanları bulunan Alevi edebiyatının en büyük temsilcilerinden büyük divan şairi Fuzulî gibi önemli temsilciler, eserlerinde yazı dili olarak Kürtçeyi kullanmadıkları için burada
anılmamaktadır.
EVDALÊ ZEYNIKÊ DESTANI HAKKINDA
Evdalê Zeynikê, sözlü Kürt edebiyatının en önemli temsilcilerinden olan bir dengbêjdir.
Sayfa 71Kitabı okuyor
Bilir misin öteden beri biz kadınlara,
Eksik bir kaburga kemiği gibi bakmıştır dünya âlem,
Sayfa 61Kitabı okuyor
Destana Memê Alan
(…)
Zînê got: “Lolo, Memo, dilê min bi kul û bi jan e.
Madem ku tu guh nadî gotinên merivane
Ji berê da, xelkê kêmanî xistine derê me jinane,
Dibêjin: “Jin parsiya kêm in û rûreşiya dê û bavane.”
Were destê xwe bavêje destê min û min çek ke ser pişta Bozê
Rewane,
Berê xwe bide welatê xwe, bajarê Mixribiyane,
Bila heywan me her duyan bibe,
Sayfa 61Kitabı okuyor
Tu nikarî bi mirovên din ra mijûl bibî, lê, Tu dikarî bi xwe ra mijûl bibî.
Başkaları ile baş edemezsin ama, kendinle başa çıkabilirsin.
Churchill'in Kürtçe Yorumu
Dönemin dışişleri bakanı Numan Menemencioğlu anlatıyor:
Churchill, İnönü'ye dedi ki: "Paşa, sen Kürtçe bilir misin? İsmet Paşa şaşırmıştı.
Ben araya girdim ve " Ekselans, biz Kürtçe bilmeyiz. Zaten bizde Kürtçe konuşulmuyor ve böyle bir dil de yoktur." dedim.
Churchill adamlarından birine sordu.
--Kürtçe diye bir dil yok mudur?
--Olmaz olur mu efendim? Çok zengin bir Kürt dili ve edebiyatı vardır. İsterseniz Diwana Ciziri'den bir şiir okuyayım.
Şiiri okudu ve Kürtçe olduğunu söyledi.
Şiiri; İngilizce, Fransızca ve Türkçeye çevirdiler. Metinlerdeki yabancı sözcükler diğer dillerde birkaç taneyken Türkçesi; Arapça, Farsça ve Avrupa'nın çeşitli dillerinden alınma sözcüklerle doluydu.
Churchill bunu görünce şöyle dedi:
-- Bakın efendiler! Yok, dediğiniz ve memleketinizin büyük bir bölümünde ana dil olarak konuşulan Kürtçenin zenginliğini görünüz!
Sayfa 128Kitabı okuyor
Bozkurtlar ✅
Deli Kurt ✅
Dalkavuklar Gecesi, Z Vitamini ✅
Ruh Adam ⏳
Yolların Sonu ❎
MAMİK (BİLMECE)
Qesra spî, bê pencere û bê derî,
Beyaz saray; penceresiz, kapısız,
Tê de rûniştî ye bûkeke zerî.
İçinde oturmuş sarı bir gelin kız.
Sayfa 55Kitabı okuyor
ÇÎRVANOK (MASALLAR)
Hebû tunebû, rehmet li gora dê û bavên min û we bû, li gundekî sê
bira hebûn. Ji malê dinê tenê du kerê wan hebûn. Bi van keran ji
çiyê êzing dibirin bajêr difirotin û jiyana xwe pê dom dikirin.
Rojek ji rojan, ev herdu kerê wan hatin dizîn. Çol û çiya gişt geriyan
nedîtin. Berê xwe dan malên gundiyan, dîsa nedîtin. Her sê bira li
ser
Sayfa 50Kitabı okuyor
Sêvên çê, para hirçê.
(İyi elma, ayının payına düşer.)
Sayfa 47Kitabı okuyor
Destê bi tenê, deng jê nayê.
(Tek elden ses çıkmaz. )
Sayfa 47Kitabı okuyor