Dünya ile hesaplaşma önce dünyanın dışına çıkmakla değil, içinde olmayı bir vakıa olarak kabul etmekle başlatılabilirdi.
Marifetname yazarına göre "makbul ve memduh" dünya ile "mel'un ve mezmûm" dünya arasında ortalama bir çözüm:Birincisi ahiret için tedarikli olmaya yarayan hayr ve ibadet dünyası ki lezzeti öldükten sonra hasıl olur;ikincisi lezzeti şimdiden zahir, fakat ahirete yarar tarafı olmayan gösteriş ve taşkınlık dünyası.
İslam mala mal varlığından değil kibir ve gurur metâı, çokluk yarışı olduğundan karşıdır;ve de işin o yanı söz konusu oldu mu öyle çekingen ve tereddütlü değil, sonuna kadar sebatlı ve kararlı olarak karşı!
Aile bağları, derece derece yakın ve uzak çevre, servet ve mülkiyet bütün bunların peşinde politik-ekonomik çıkar ve ihtiraslar, kısacası dinin "masiva" adını taktığı alaka ve ilişkiler "dünya" kavramında toplanmış görünür.
Hiç bir çağ, aslına bakılırsa tek ve homogen bir dünya görüşü ile temsil ediliyor denemez.
Kadercilik, söz gelişi,dinin ve hele İslam'ın getirdiği bir şey değil ;çöl ve bozkır adamının eğip bükemediğin tabiat zoru karşısında aczinin ifadesi demek...