Şiir Günü

FUJİYAMA’DA KENDİNİ KEŞFETMEK

(Aytmatov'un "Fujiyama" adlı tiyatro eseri hakkında yazdığım ve Aytmatov etkinliği kapsamında #28739532 paylaştığım bu yazı, eserin içeriği hakkında detaylı bilgi içermektedir!)

“Niçin Fujiyama? Biliyorsun Fujiyama Japonya’da herkesçe bilinen bir dağın adıdır. İnsan ömründe bir defa bu dağa çıkıp kendince Allah’a yalvarır. “Ben bunu yaptım, şöyle yaşadım, bu hataları yaptım” diye itiraflarda bulunur. Böyle bir özelliği vardır. Değerli dostum Muhammedcanov ile beraber kaleme aldığımız Fujiyama’da yüksek bir tepede geçmişin muhasebesinin yapıldığını görürüz. Eski dostların birbiriyle hesaplaşmasıdır. Kim oldukları sorusuna cevap ararlar.” (http://www.biyografi.net/MAKALE.asp?HABERID=162)

İnsan bazen hayat karşısında kendisini bir suyun akışına kapılmışçasına çaresiz hisseder. Suyun yönünü değiştirmek mümkün olmadığı gibi sürüklenmek de ağır gelir çok zaman. Pişmanlıklar, hayal kırıklıkları, ertelenmiş umutlar birikir hızla. Zaman baş döndürücü bir hızla geçip gitmektedir, ancak kapana kısılmış gibi yaşamaktan başka da bir şey gelmez elden. İşte Cengiz Aytmatov’un, Kaltay Muhammedcanov’la birlikte kaleme aldığı Fujiyama adlı tiyatro eserinde de geçmişle ya da birbirleriyle hesaplaşmaya çalışırken kendini ele veren, kendini arayan insan tiplerini görürüz. Bu kahramanlar hayatı bir yük gibi omuzlarında taşırken, aslında kendilerinden ne kadar uzaklaşmış olduklarının farkında değildirler. Her birinin büyük hayalleri, ertelenmiş umutları, derin pişmanlıkları vardır, ama gerek içinde yaşadıkları toplumun şartları, gerek aldıkları eğitim, gerekse yaptıkları yanlış tercihlerden dolayı hiçbir şeyi değiştirememekte, kendilerini suyun akışına bırakıp mutsuz olmayı tercih etmektedirler. Fujiyama adını verdikleri dağda yaptıkları piknik sonunda artık hiçbir şey eskisi gibi olmayacaktır. Taşlar yerinden oynamıştır bir kere ve tüm bu olanlardan sonra onları eski yerine koymak imkansızdır.

Aytmatov, yazarlık hayatı boyunca sadece iki tiyatro eseri kaleme almıştır. Bu eserlerden ilki yukarıda bahsi geçen Fujiyama, ikincisi ise Muhtar Şahanov ile birlikte kaleme aldığı Sokrat’ı Anma Gecesi’dir. Büyük yazar, bir röportajında Fujiyama’yı Kaltay Muhammedcanov’la ortak yazmasının sebebini –bu sebep Sokrat’ı Anma Gecesi için de geçerli olmalıdır- şöyle açıklamaktadır:
"Biliyorsun Fujiyama’yı Kazak Dramturg Kaltay Muhammedcanov ile beraber yazdım. Niçin kendim yazmadım? Çünkü bu benim direkt konum değil. O profesyonel dramaturg. (http://www.biyografi.net/MAKALE.asp?HABERID=162)

İnsan, olayları yaşarken ne yaşadığını tam anlamıyla idrak edemez. Oysa dışarıdan bir bakış olup biteni daha net görmeyi sağlar. Bu, bir nevi yükselmek, olaylara yüksekten bakmak demektir. Yazarın mekan olarak bir dağı seçmiş olması bu bakımdan manidardır.

Eser, cıvıl cıvıl bir yaz günü, akşamüstü başlar. Devlet çiftliğinde tarım uzmanı olan Dosbergen’in çağrısı üzerine bir araya gelen eski okul ve cephe arkadaşları ile eşleri (Dosbergen-Almagül, Mehmet-Anvar, Yusufbay, İsabek-Gülcan) geçmişteki güzel günleri yad etmek için coğrafya öğretmeni olan Almagül’ün keşfettiği ve adını Fujiyama koyduğu yemyeşil bir dağda toplanırlar. Ancak olaylar umdukları gibi gelişmez ve eser sürpriz denilebilecek bir olay örgüsü içinde gelişerek sona erer. Aytmatov, kendisiyle yapılan bir röportajda Japonya’da kutsal kabul edilen bir dağ olan Fujiyama’yı eserinde kullanmasının sebebini şöyle izah eder:
"Niçin Fujiyama? Biliyorsun Fujiyama Japonya’da herkesçe bilinen bir dağın adıdır. İnsan ömründe bir defa bu dağa çıkıp kendince Allah’a yalvarır. 'Ben bunu yaptım, şöyle yaşadım, bu hataları yaptım' diye itiraflarda bulunur. Böyle bir özelliği vardır. Değerli dostum Muhammedcanov ile beraber kaleme aldığımız Fujiyama’da yüksek bir tepede geçmişin muhasebesinin yapıldığını görürüz. Eski dostların birbiriyle hesaplaşmasıdır. Kim oldukları sorusuna cevap ararlar."

Eserin başında, kahramanlar hakkında verilen bazı küçük detaylar o kişilerin karakterleri hakkında fikir sahibi olmamıza yardımcı olur. Herkesin Yusufbay diye çağırdığı bilim doktoru Yusuf Tatayeviç, bu yemyeşil dağa piknik yapmak üzere gelmiş ve rahat kıyafetler giyinmiş dostlarının aksine ütülü takım elbise giyinmiş ve kravat takmıştır. Bilim doktoru olduktan sonra arkadaşlarının kendisine Yusufbay demesine tahammül edemeyen, kendisini Yusuf Tatayeviç olarak tanımlamaya başlayan karakterin bu hali arkadaşları arasında da alay konusu olur.

Bir cumartesi günü akşamüstü bir araya gelen bu dört arkadaş, eşlerini beklerken çadır kurma telaşı içine girerler. Dört kişi olmalarına rağmen bir çadırı kurmaları saatler sürer. Aileleri göçebe hayattan gelmesine rağmen kendilerinin bu konuda bu derece beceriksiz olmaları ilgi çekici bir detay olarak göze çarpmaktadır. Zira metinde çadır, geçmiş değerleri sembolize eden bir araç olarak kullanılmıştır. Kahramanlarımızın çadır kurmayı unutmuş olmaları onların kendi değerlerine yabancılaştıklarını gösteren ayrıntılardan biridir. (Bu bölüm bize Elveda Gülsarı’nın Tanabay’ını da hatırlatır. Tanabay da gençlik yıllarında keçe çadırlara savaş açmış, sonraları bu çadırların kıymetini idrak etmiştir.)

Bir süre sonra eşler de pikniğe katılmak üzere dağa gelirler. Bekledikleri son kişi olan eski öğretmenleri Ayşe Ablanın da katılımıyla ekip tamamlanmış olur. Aradan yirmi beş yıl geçmiştir. O zamanlar gencecik bir öğretmen olan Ayşe Ablanın katılımı anıları canlandırır. Laf lafı açar ve konu dönüp dolaşıp okulda ekibin beşinci kişisi olan Sabur’a gelir. Sabur, son derece yetenekli bir şairdir. Ancak Sovyet sisteminin tek tip insan yetiştirme arzusu böyle yetenekli insanlar için bir handikaptır. Zira sistem sorgulayan değil, itaat eden insan istemektedir. Eserin devamında Sabur’un karakterine dair anlatılanlar onun savaşta başına gelen felaketi de izah eder niteliktedir.

Birbirine son derece bağlı olan bu beş arkadaş, on yedi yaşında gönüllü olarak cepheye gitmişler, savaşırken de birlikte olmuşlardır. Şimdi bu dağda yeniden bir aradadırlar ve aralarında olmayan tek kişi Sabur’dur. Adını Japonya’daki kutsal bir dağ olan Fujiyama’dan alan bu dağda o güne kadar kendilerine bile itiraf etmekten çekindikleri sırlarını ortaya dökeceklerdir. Sırları itiraf etme fikri İsabek’in tiyatro oyuncusu olan eşi Gülcan’dan çıkar. Gülcan, itiraf etme işine savaş yıllarında yaptığı bir hırsızlığı anlatarak başlar. Babasının ölümünden sonra adetlere uygun olarak konu komşuya yemek dağıtabilmek amacıyla işyerinden gömlek çalıp satmış ve onun parasıyla adetlere uygun bir yemek vermiştir.

Gülcan’ın hırsızlıkla ilgili itirafı bundan ibaret değildir. O en büyük hırsızlık suçunu kendisine karşı işlemiştir aslında. Evlendikten sonra hamile kalmış, eşi istemediği için bebeğini aldırmış, kendi ifadesiyle bebeğini “kendinden çalmıştır.” Onu hayatı boyunca muzdarip eden bu büyük acı içinden hiç çıkmaz ve eser boyunca sağduyu ve vicdanın sesini temsil eden Gülcan, haksızlık gördüğü her yerde sesini çıkarmaktan çekinmez.

Eserdeki kahramanların hepsi Sovyetler Birliğinin okullarında yetişmişler, ideallerine odaklanmışlar, çok iyi yerlere gelmişlerdir. Ancak hemen hemen tamamına yakınında karşılaştığımız ortak problem; mutsuz, huzursuz ve tatminsiz olmalarıdır. Eşlerin tamamı birbiriyle problemlidir. Arkadaş olmalarına rağmen birbirlerinin eşleriyle yasak ilişki yaşamakta bir beis görmezler. Hiçbir şeye inançları yoktur. Bu inançsızlığın temelinde de aldıkları eğitim vardır. Kahramanların aldıkları eğitime ve yükseldikleri konumlara rağmen bu kadar tatminsiz olmaları köklerinden tamamen koparılmalarıyla alakalıdır. Aradan geçen yirmi beş yıldan sonra Fujiyama’da belki de ilk kez kendilerini keşfetme şansını yakalamışlardır. Peki, bu şansı yeterince değerlendirip kendileriyle yüzleşmeyi başarabilecekler midir, ya da işler daha da karmakarışık hale mi gelecektir?

Gülcan’ın itirafı olayların akışını hızlandırır. Hemen herkes ortamın etkisiyle içlerinde ne varsa dökmeye başlar. Kimse kimseyi beğenmemektedir aslında. Almagül, Yusuf Tatayeviç’in doktora tezini orijinal olmadığı gerekçesiyle eleştirir. Gülcan, gazeteci ve yazar olan eşini insanın yüreğini titreten romanlar yazmadığı için tenkit eder. Gülcan’ın ve Almagül’ün tenkitleri dikkatle incelendiğinde bu tenkidin sadece adı geçen şahıslara değil, yazarları tek tip eser vermeye iten “sosyalist realizm” metoduna da yapıldığı görülmektedir. Nitekim Sabur’un cephede savaşırken yazdığı savaş karşıtı şiir de sürgüne gönderilmesine yol açmıştır. Zira sistem; eleştiren, sorgulayan, kendi fikirleri olan insan istememektedir. Sabur da “sanatta ısmarlama yol bulunmadığını” söylemiş, gerçek fikirlerini ifade etmiş, sırf bu sebepten dolayı da istenmeyen adam ilan edilmiştir.

Sabur, grubun beşinci kişisidir. Ancak eski okul ve cephe arkadaşlarının pikniğine katılmamıştır. Okuldayken içlerinde en yetenekli ve olgun olan odur. Duvar gazetesine düzenli olarak şiir yazar. Savaşa gittikten sonra da şiir yazmaya devam eder. Ancak zamanla savaşı sorgulamaya başlar ve bu sorgulamalar sırasında yazdığı bir şiiri sadece arkadaşlarıyla paylaştığı halde gruptaki bir arkadaşı tarafından ihbar edilerek sürgüne gönderilir. Sonraları aklansa da bu olayın etkisinden kurtulamaz. Hatta çok sevdiği öğretmeni Ayşe Abla ondan okulun açılışının 40. Yıldönümü için malzeme istediğinde çok kısa ve net bir cevap gönderir: “Değerli Ayşe Abla, beni cephede ölmüş bilin. Yokum ben.” Görüldüğü gibi Sabur çok kırgındır ve geçmişte yaşadığı olay onu yaşayan bir ölüye dönüştürmüştür.

Sabur’u kimin ihbar ettiği belli değildir. Sabur’un dışındaki dört kişi onun sürgüne gönderilmesine ses çıkarmaz. Savaş karşıtı şiir yazdığı için onu suçlu kabul ederler. Yazar, her Mozart’ın bir Salyeri’si olduğunu söyleyerek her yetenekli insanın karşısında onu kıskanıp arkadan vuracak bir yakını olabileceği gerçeğini ima eder. Zira Sabur’u ihbar eden her kim ise bu zeki ve yetenekli şairin ileride kendisine rakip olabileceğinin de farkındadır. Yıllar sonra bu mevzu yeniden açıldığında Mehmet dışında vicdan muhasebesi yapan olmaz. Hatta diğerleri onun suçlu olduğunu, aldığı cezayı hak ettiğini ima edecek sözler söylerler. Bu durum eşlerinin dahi vicdanını sızlatırken Mehmet dışındaki tüm erkeklerin Sabur’un başına gelenleri normal karşılaması içinde yetiştikleri sisteminin beyin yıkamada ne derece etkili olduğunu göstermesi bakımından dikkat çekicidir. Zira mühim olan sistemin devamıdır ve eğer bir insan sisteme ters düşüyorsa onun ortadan kaldırılması gerekir. (Devlet bir sobadır yakıtı da insandır. /Cengiz Hana Küsen Bulut)

Sabur’un başına gelen bu felaket, eserde vicdanın ve sağduyunun sesini temsil eden bir karakter olan Ayşe Abla tarafından şiddetle eleştirilir:
"Bu işe ben de şaştım. Herkes başka türlü konuşuyor. Birlikte büyüdünüz, savaşa katıldınız, fakat birinizin başına bir felaket geldiği an sanki birbirinizi tanımayan insanlar olmuşsunuz. Bu ne biçim iş böyle?"

Sabur’un başına gelenler kadınların vicdanını sızlatır. Almagül, Sabur’un yazdığı bir şiirden dolayı ihbar edilmesine bir türlü anlam veremez ve bu durumu şöyle ifade eder:
"Ama savaş alanını terk etmemiş, elinden silahını bırakmamış, askerlik görevinden kaçmamış. Bütün suçu düşünmek. Şiirleriyle duymak ve düşünmek."

Gülcan da eşlerinin kendilerini temize çıkarmaya çalışmalarını şaşkınlıkla izler ve onların vicdansızlıklarını şu cümlelerle eleştirir:
"Kendinizi boşuna temize çıkarmaya çalışıyorsunuz. Sabur’a karşı davranışınız düpedüz hayınlıktır."

Tüm bu konuşmaların ardından Ayşe Abla gitmek için müsaade ister. Ancak ayrılmadan önce Sabur’un bir şiirini ezberden okur. Şiirin ismi “Bitmez Tartışma”dır. Ayşe Abla’nın okuduğu bu şiir, gerçek insan olmayı sorgulamaktadır. Şaire göre bu, bitmez bir tartışmadır. Bu şiirin içeriği ile tiyatronun vermek istediği mesaj arasında yakın bir ilişki vardır. İnsanı diğer canlılardan ayıran en önemli özelliği düşünmesi, idrak etmesi, iradesini kullanabilmesidir. İnsanın “gerçek insan” olabilmesi için her durumda vicdanını doğru kullanması gerekir. Eğer insan menfaatine göre hareket ediyor ve menfaatine ters düşen bir durumda vicdanını devreden çıkartıyorsa onun gerçek insan olması zordur.

Ayşe Ablanın gidişinin ardından Dosbergen bir şişe konyak getirir ve arkadaşlarına dağıtır. Konyağı içenler neşelenip bağırarak şarkı söylemeye başlarlar. Dosbergen’in teklifiyle dağdan aşağıya taş atma yarışı yapmaya başlarlar. En uzağa atmak için birbirleriyle yarışmaktadırlar. Bu yarış, kadınlar gelinceye kadar devam eder. Kadınlar da küçük taşlar atarak bu oyuna dahil olurlar. Sonrasında yatmaya karar verirler. Sabah olduğunda gelen bir orman işçisi tüm keyifleri kaçırır. Zira aşağıda yaşlı bir kadın cesedi bulunmuştur ve zavallı kadının ölümüne sebep olan cinayet aleti de yukarıdan atılan bir taştır. Ayrıca cesedin yanında çok sayıda büyük taş bulunmuştur. İlginçtir, orman işçisinin verdiği bu haberi duyan erkekler, Ayşe Ablanın ölümünü zerre kadar umursamazlar. Mehmet dışındaki diğer üç erkek kendini kurtarmanın derdine düşer ve yaptığı işin bedelini ödemeyi, vicdanını rahatlatmak için olsun itirafta bulunmayı düşünmez. Kriz anları, insanın gerçek karakterinin ortaya çıktığı nadir zaman dilimleridir. Bir cinayet söz konusu olunca -ölen kişi çok yakınları dahi olsa- kimse suçu üstlenmek istemez. Bunun bir kaza olabileceği gerçeğini bile itiraf etme cesaretini göstermezler, zira Sabur’un da ifade ettiği gibi bunu yapabilmek için “gerçek insan olmak” gerekir.

Görüldüğü üzere yazar(lar), bu taş atma yarışı ile Sabur’un başına gelen olayı ustaca birleştirmiştir. Sabur’u ihbar edip sürgüne gönderilmesine sebep olan kişinin yaptığı vicdansızlık ile Ayşe Ablanın ölümüne sebep olan taşı atanların yaptığı sonuç olarak aynıdır. Sabur sürgünden dönmüş, hakları iade edilmiş, fakat tüm bu olaylar onda kapanmayacak yaralar açmış, onu manevi olarak öldürmüştür. Aynı şekilde atılan taşlardan biri ya da birkaçı Ayşe Ablanın ölümüne yol açmıştır, ancak gruptakiler böyle bir oyun oynayıp kazaya sebep olduklarını itiraf etmekten dahi acizdirler. Netice olarak Sabur’u ihbar eden kadar onun ihbar edilmesi karşısında sessiz kalanlar da suça ortaktırlar. Aynı şekilde Ayşe Ablanın öldürülmesine sebep olan taşı ya da taşları atanlar kadar bu olay karşısında susarak cinayete ortak olanlar da suçludur. Bu açıdan iki olay da ortaktır ve ikisinde de verilmek istenen mesaj “herkesin suçlu olduğu”dur.

Ayşe Abla, vicdanın ve sağduyunun sesidir, susturulur. Gülcan da eser boyunca yaptığı konuşmalarla vicdanı temsil eden bir karakterdir ve Ayşe Ablanın ölümü karşısında bencilleşip korkaklaşan eşini ve arkadaşlarını görünce şu sözlerle “gerçek bir insanın” göstermesi gereken tepkiyi gösterir:
"Ne korkunç! Ne korkunç! Aşağıda ölü bir kadın yatıyor, bizim yüzümüzden ölen bir insan… Bunların aldırdıkları bile yok, sorumluluğu kimse üzerine almak istemiyor. Diz çöküp pişmanlıklarını söyleyecek, af dileyecek yüreklilikleri bile yok. Bir kadın ölmüş yatıyor; bunlar batan bir gemiden kaçışan sıçanlar gibi, her biri sıvışacak bir delik arıyorlar. Aman Tanrım, ne insanlarmış! Ne küçük, değersiz, korkak yaratıklarmış bunlar!"

"Fujiyama" adlı eserde insanın insan olmaktan kaynaklanan sorunlarına temas edildiği görülmektedir. İnsanın kendisini keşfedebilmesi için kendi kusurlarının farkında olması ve kendisine eleştirel yaklaşabilmesi gerekmektedir. Fujiyama bunun için bir fırsattır aslında. Bu mekan; Gülcan, Mehmet, Ayşe Abla gibi karakterler için vicdan muhasebesine zemin hazırlayıp onların insan olma yolculuklarına katkıda bulunurken, Yusuf Tatayeviç, Dosbergen ve İsabek’i insan olmaktan bir adım daha uzaklaştırır.

BLOGUMDAN DAHA RAHAT OKUMAK İSTERSENİZ:
https://hercaiokumalar.wordpress.com/...rine-dair-tespitler/

Ben bu kitabı daha önce okumuşum. Siz de bu kitabı daha önce okumuşsunuzdur belki. Hayatımın olağan akışını değiştirecek, o renkli boşlukların karanlığın boğuculuğuna yenik düştüğü, peşinden koşamadığım hayallerim ellerimden kayıp giderken ben bu kitabı okumuşum. Hayatınızın olağan akışını değiştirecek, gölgeniz gibi sürekli sizi takip eden ama küçük bir kıvılcımla ateş alan hayallerinizi gözyaşlarınızla söndürmeye çalışırken belki siz de bu kitabı okumuşsunuzdur. Uçurtmaya kuyruk niyetine bağladığım, küçük bir kuşun kanatlarına tüy diye diktiğim hayallerim sert bir rüzgârda savrulurken ben bu kitabı okumuşum. Zamana yenik düşen hayallerinizi ‘ne tarafa gideceğine karar veremeyen bir saat sarkacının, ne tarafa gideceğini bilen akrep ve yelkovanı’ uğurlaması gibi uğurlarken siz de belki bu kitabı okumuşsunuzdur. İşte artık hayallerin değer verilmediği dünyaya ağlarken ben bu kitabı okumuşum ve belki siz de bu kitabı okumuşsunuzdur.

Umberto Eco Anlatı Ormanlarında Altı Gezinti kitabının 2. bölümünde bir anlatı metnini katetmenin iki yolundan bahseder. Metin her şeyden önce öykünün nasıl biteceğini bilmek isteyen birinci düzey okura yöneliktir. Bunun için metni bir kez okumak yeterlidir. Ancak diyor, metin, okuduğu metnin kendisinden nasıl bir okur olmasını istediğini soran ve kendisine adım adım gideceği yolu gösteren örnek yazarın nasıl ilerlediğini keşfetmek isteyen ikinci düzey okura da yöneliktir. Bunun için metin çok kere okunmalıdır. Hasan Ali Toptaş’ı bir kere okumayla sadece kelimelerin büyüsüne kapılırsınız ya da hiç sevmezsiniz. Ama okurken geriye dönüp bazı bölümleri tekrar okursanız ya da okuduktan sonra araştırırsanız Eco’nun ikinci düzey okuru gibi bazı şeylerin farkına varırsınız. Olaya kesinlikle sadece Toptaş özelinde bakmamak lazım. Pamuk okurken, Atay okurken, Joyce okurken ya da Sterne okurken de durum böyledir. Yakın ve tekrar okumak lazım. Bir kitabı tekrar okumuş birinin incelemelerinde hep denk geldik: Tekrar okuduğumda çok farklı şeyleri yakaladım diye. Eco da kitabının ilk bölümünde çok kere okuduğu Ateşin Kızları için şunları söylüyor: “Bana kırk yıl boyunca eşlik eden bu yeniden okuma deneyimi, bana, bir metni titizlikle incelemenin, “yakın okuma”yı uç noktalarına vardırmanın o metnin büyüsünü yok ettiğini söyleyenlerin ne kadar aptal olduğunu kanıtlamıştır.” Toptaş’ın ilk dönem metinleri de böyledir. Yakın okumalısınız. Bu yüzden bir metni yakından okuyunca neler ortaya çıkar bunun üstünde durmaya çalışacağım bugün.

Kitabın dolu ve yoğun olacağını biliyordum. Bu yüzden okuduktan sonra bir iki tane yazı okudum. Takip eden üç paragrafı o yazılardan etkilenerek yazdım. O yüzden çoğu kişinin yaptığı gibi salt ben yazdım durumunda gözükmek istemiyorum. Böyle bir şeyi yapmak yerine baştaki gibi sadece kitabın bana hissettirdiklerini yazmak isterdim ama hani bizim şu bazı takıntılarımız var ya. Bir kitabı beğenmezsiniz, mantıklı bir şekilde neden beğenmediğinizi açıklarsınız buna kabulüm, herkes kabuldür. Ama bir yazarı tek okumayla, kitabında tek noktaya takılıp kalan kısımları göz ardı etmeyle yapılan yorumlara karşıyım. Buna özellikle Türk yazar ve şairlerde karşılaşıyoruz. Bunun sonucunu gördük. Toptaş’a sapık diyeni de ergen yazar diyeni de gördük. Yine sadece Toptaş özelinde bakmayalım olaya. Mesela, Kürk Mantolu Madonna sadece bir aşkı anlatıyor diye sınırlandırılamaz. Tutunamayanlar sadece alıntı paylaşmanız için yazılmamıştır. Orhan Pamuk her yazarın politik olduğunu biliyordu (bizim anladığımız manada değil) o yüzden siz siyasi sebeplerden dolayı eleştiresiniz diye o romanları yazmamıştır. Bu gibi şeylere takıldığımız için yazar ve şairlerin yaptıkları, anlattıkları hep havada kalıyor. Bunun bir sebebi de her kitabı kendi hayatlarımıza uydurmaya çalışmamız. Bir romanı benimsemekle hayata uydurmak arasında dağlar kadar fark var. Roman kendi sınırları içinde bir bütündür. Bizim bu bütünün içinde roman gerçeğini, gerçekdışılığını, göndermelerini, ironisini, parodisini benimsememiz lazım. Aksi halde yüzümüzü buruşturacak yorumlara hep denk geleceğiz. Bunun için çözümü yakın okumada aramalıyız demiştim. Kitapların yapısını amatörce parçalamaktan çok zevk alırım. Sanki önüme çözülmesi gereken şifreler gibi gelirler. Kayıp Hayaller için biraz yardım almam gerekti. Şimdi romanı tadını kaçırmadan törpüleyerek kısaca parçalayalım.

Kitabı bakış açısı, üstkurmaca, dil olarak üçe bölerek, bunlar üzerinden yürümek gayet sağlıklı geldi. Anlatı Hasan ve arkadaşı Hamdi’nin gizlice, Şerif’in sinemasında gösterilen filmin betimlenmesiyle başlar. Filmdeki bazı sahneler kitabın bazı bölümlerine dolaylı olarak ‘sızmış’tır. Filmdeki “sarı bıyıklı adamla” Kevser’i kaçıran “sarışın adam”, Hasan’ın dayısı Celil’in “sütbeyaz atı” ile Kevser’i kaçıran Hidayet’in “sütbeyaz atı” bu sızıntıların örnekleridir. Kitabın en kilit noktalarından biridir bu film sahnesi. Anlatının devamında da sanki bu filmin devamını izler gibi oluruz ama bunu ancak kitap bittiğinde anlarız. Yani durum çok belirsizdir. Bu belirsizlik romanın tamamına hâkimdir. Hemen kitabın başında sorgulayan okur Hasan’ın arkadaşı Hamdi’nin varlığından şüphe duyar: “Gerçekte yaşamayan, ancak benim hayal edebildiğim acayip bir kuştu sanki çatının üstünde bakışlarımla birlikte oradan oraya sekip duruyordu.” Roman farklı kişilerin hayalleri üzerinden devam ettiği için ‘hayaller yaşanılan olayların belirsizlik yanını’ niteler. Gerçeklik algısının yitimi de belirsizliğin ekmeğine yağ sürer. Kitap doğrudan ben kurmacayım demez, üstkurmaca olay örgüsü ve kişilerin gerçekliğinde hikâye unsuru haline gelmiştir. Bunu kitabın son cümlesinde daha net görürsünüz.

Kitap çoklu bakış açısıyla yazılmıştır: Hâkim bakış açısı ve birinci şahıs anlatımı. Birinci şahıs anlatımını iki farklı kişiden dinleriz: Hasan ve Hasan Dede’den. Her bölümde anlatan kişi değişir. Ama son bölümde hâkim bakış açısı ani bir geçişle anlatıyı birinci şâhısa bırakır: “…Dahası, Hasan o gün eşikte oturup dizlerinin üstünden sarkan ellerine bakarken, bu zamanlar arasında gidip gelmekten bir hayli yorulmuştu. Evet, yorulmuştum.” Bu keskin geçiş romanın sonunda öyle bir noktaya ulaşır ki roman boyunca okuduklarınızın bir anda yıkıldığını görürsünüz. Metin boyunca Hasan ve Hasan Dede’nin aslında ikiz olduklarını düşünürüz. Sanki Dede Hasan’ın bilincinden çıkmış parçalanan bir benliktir. Neden derseniz karşılaştıkları kişiler Hasan Dede’ye yaşlı bir amca gibi değil de sanki bir çocukmuş gibi davranır: ‘’Derken, nasıl olduysa artık çocuklardan biri gördü bunu; Hamdi ya da Hasan yaşlarında, kara kuru bir çocuktu ve ben, onun sakalıma bakıp utanacağını, utanınca da elindeki sapanı cebine sokup yavaşça yüzünü yere eğeceğini düşünüyordum. Ama öyle yapmadı o, gözlerini iri iri açıp karşıma dikildi ve; ‘’Ulan sen enayi misin?’’ diye sordu.’’ Bir diğer örnek: “…çocuklar nedense beni görmüyor gene, ellerindeki sapanlarla yanı başımdan geçip gidiyorlar. ’’ Bunlar hep üstkurmacanın oyunları.

Toptaş romanlarında üstünde en çok durulması gereken nokta dildir. Toptaş’ın romanlarını iki döneme ayırmıştım(#25377989). Kayıp Hayaller ilk dönem romanlarından olduğu için dil roman içinde kendi gerçekliğinden kurtulup belirsizliğin gerçeği haline dönüşür. Etrafımızda gördüğümüz şeyler de doğrudan bir aktarımla bize aktarılmaz. Dil her şeyi değiştirir. Toptaş’ın betimleme gücü mükemmel bir Türkçeyle birleşip bize dilin sınırlarının genişlemesini gösterir: ‘’Artık büsbütün durmuş, baltayı bir kenara fırlatıp ellerini de beline koymuş, kocaman gözlerle yanıp kavrulan ata bakıyordu. O baktıkça bembeyaz bir şahlanışın özlemiyle doğrulup kalkacakmış gibi at da dumanların arasında belli belirsiz seyiriyordu sanki; hatta duman suretine girip bazen inatla yelesini silkeleye silkeleye yekiniyor, dizlerinin üstünde yükseliyor, belki gözle saptanamayacak kadar minik adım atıyor, hemen peşinden de canlılığını tekrar yitirerek alevlerin ortasına yığılıp kalıyordu.’’ Bu gibi paragraflarla çok karşılaşırsınız kitaplarında. Toptaş’ın romanlarında şiir diline en çok yaklaştığı metindir Kayıp Hayaller Kitabı. Bir cümlenin 4 5 sayfa sürdüğü oluyor kitapta. Cümle uzadıkça daha da seviniyorsunuz çünkü o kelimeler öyle güzel yan yana dizilmiştir ki sayfanın bir katmanında kelimelere bir katmanı da alttan akan lirizme kapılıp gidersiniz. Ben bir metinde ritmi çok önemserim. Toptaş’ı da kitaplarında ritmi çok güzel yakaladığı için çok severim. Bu hep dilin sayesindedir. Burada https://1000kitap.com/Meltek/Duvar/’yi anmadan olmaz. Ben ilk romanlarını daha çok seviyorum demişti. O kadar haklı ki Meltem. Son romanları çok sadedir dil bakımından. Umarım yeni çıkacak kitaplarında kelimelerle beste yapmaya devam eder.

Kitabı bu kadar parçalamak yeter gibi düşünüyorum. Metin postmodern bir metindir. Ama büyülü gerçekçiliğe de el sallamadan bırakmaz okuyucusunu. Yabancılaştırma, olağandışılık, ölü kişiler kullanılan büyülü gerçekçi tekniklerdir. Sadece yabancılaştırmayı kısaca tanımlamak gerekirse ‘herkesin bildiği ve tanıdığı dünyayı olağan dışı örneklerle sunarak, hem yerleşmiş bakış açılarını kırmak hem de sunulan görselliği ve bunun ötesinde de dili edebî hâle dönüştürmek’ olarak tanımlayabiliriz. Hasan’ın ve Hamdi’nin gölgelerine kişilik verilmesi, köpeğin insana dönüşmesi de bunun küçük örnekleridir. Gördüğünüz gibi bunlar bir bakışta anlaşılacak şeyler değil. O yüzden yakın okuma şart diyorum. Bu incelemedeki amacım ne Toptaş’ı övmek ne de kitabı övmekti. Tek amacım yakın okuma yapınca ortaya neler çıkabileceğini göstermekti. Umarım bunu başarabilmişimdir.

Kayıp Hayaller Kitabı’nı çok sevdim çünkü dilin kanatlarına tutunup farklı farklı kişilerin yıkılmış hayallerine konuk oldum. Yetmedi kendi hayallerimin de yıkıldığı zamanlara gittim. Ve yine yetmedi sizin gerçekleştirmek için etrafınızı kırıp döktüğünüz hayallerinize konuk oldum. Hepsinde ne mi gördüm? Hüznü gördüm hepsinde. Yıkılmışlığı hissettim içimde. Ulaşılamazlığın sınırlarında gezindim. Ama biliyorum ki “var hükmünde bir yoktur benim ulaşamayıp da yıllardır hasretini çektiğim, yok hükmünde bir vardır”.

Fark ettiyseniz konudan hiç bahsetmedim. Artık inceleme yazmayı düşünürken konuya fazla girmemeyi düşünüyorum. Kitabın adından çıkarabilirsiniz ne anlatabileceğini.

Bugün Ankara toplantılarını gerçekleştirdiğimiz kafede Toptaş’ın imza günü vardı. Maalesef gidemedim. İncelemeyi uzun zamandır bekletiyordum. Gidemeyişimin sebebiyle bugün paylaşmak istedim. Okuma sabrı gösterenlere teşekkür ediyorum. Keyifli okumalar dilerim.

#kitap #kitapaşkı #huzur
Didem Madak, bir gün internette bir edebiyat sitesindeki sohbette, aynı zamanda avukat olan genç bir şairle tanıştı. Edebiyattan özellikle şiirden söz ettikleri uzun yazışmaların sonunda buluşmaya karar verdiler. Bir kafede gerçekleşti ilk görüşme ve keyifli bir sohbet geçti aralarında. Ayrılmadan önce bir öneride bulundu genç adam: “ikimizde bugünü anlatan bir şiir yazalım” dedi. Didem kabul etti bu öneriyi. İkinci buluşmalarında birbirlerine bu şiirlerini okuyacaklardı. Ve sözleştikleri gün buluşma yerine, ikiside şiiriyle birlikte geldi. “Önce sen oku” dedi Didem. Genç adam okudu şiirini: O günü anlatmıştı nesnel bir biçimde, buluştukları kafeden, havadan, meraklı garsonlardan bahsediyordu şiirinde. Sıra Didem’e geldiğinde,kareli metot defterini açtı ve kurşun kalemle yazdığı şiirin başlığını karşısındaki adamın gözlerine bakarak okudu:
Siz Aşktan N’anlarsınız Bayım?
Çok şey öğrendim geçen üç yıl boyunca
Balkona yorgun çamaşırlar asmayı
Ki uçlarından çile damlardı.
Güneşte nane kurutmayı
Ben acılarımın başını
Evcimen telaşlarla okşadım bayım.
Bir pardösüm bile oldu içinde kaybolduğum.
İnsan kaybolmayı ister mi?
Ben işte istedim bayım.
Uzaklara gittim
Uzaklar sana gelmez, sen uzaklara gidersin
Uzaklar seni ister, bak uzaklarda aşktan anlar bayım! .
.
#didemmadak #ahlarağacı #bkmkitap #masadergi .
.
(Çalışırken okuduğum bir diğer kitap )