VALİDE MAHPEYKER (KÖSEM) SULTAN [d. 1589(?) – ö. İstanbul, 3 Eylül 1651] Doğumu, kimi yerde 1585'tir. I. Ahmed'in hasekisi, IV. Murad'la Sultan İbrahim'in annesi valide sultan, IV. Mehmed'in babaannesi valide-i muazzama. Mahpeyker, Hatice Mahpeyker, Kösem, Kösem Sultan, Kösem Valide, Büyük Valide Sultan ad ve sanlarıyla tanınmış; resmi yazılarda "Sahibetü'l- makam ümmü'l-mü’minin Valide Sultan hazretleri," “Hazreti Mahpeyker Sultan dâmet ismetühâ valide-i padişah-ı âlem-penâh" resmi unvanlarıyla ölümünden sonra da Valide-i Maktüle, Valide-i Sehide olarak ünlenmiştir. Osmanlı hanedanı kadınları arasında resmen naibe denebilecek padişahlık yetkesini, taht değişikliğine onay verecek düzeyde kullanan tek kadındır. Hasekisi olduğu I. Ahmed'in, kayınbiraderi I. Mustafa'nın, üvey oğlu II. Osman'ın, kendi oğulları IV. Murad'ın ve İbrahim'in, torunu IV. Mehmed'in -ki 36 padişahın 6'sı- bunların, 1603'ten 1651'e uzanan yaklaşık yarım yüzyılı bulan saltanatlarında, sarayın en nüfuzlu kadını olmuş; Osmanoğullarının bir fetretini atlatabilmiş; sonunda, "baş veren devletliler" zincirine katılarak öldürülmüştür. Babası Rum asıllı bir papaz, kızlık adı da Anastasya -kısaca Nasya- imiş. Onu yakalayan akıncılar Bosna beylerbeyine vermişler. Saraya sunulacak nitelikte görülmüş. Güzelliği yanında șirin, konuşkan, iri-yarı bir kızmış. Saray geleneklerine göre Mahpeyker (ay yüzlü) adı verilmiş. Onu Kösem adıyla tanıtan ilk kaynak 1645'te yayımlanan Pietro della Valle'nin Voyages adlı yapıtıdır.
Sayfa 306 - Alfa Yayıncılık, 1. Baskı: Kasım 2015 {Genişletilmiş, geliştirilmiş yeni baskı}