Tanzimat ile başlatılan batılılaşma sevdası,
Önceleri kaçanak bir aşk gibi, toplumdan sakınılarak uygulanan batılı yaşam, daha sonra siyasi erk eliyle meşruluk kazanınca büyük bir hevesle sokağa çıktı. Türk edebiyatında, romanlara yansıyan karakterler, yenileşme, asrileşme ve batılı olma hevesinin mizah boyutunda öncüleri payesini aldılar.
Sayfa 108 - Ekin yayınlarıKitabı okuyor
Felâtun Bey ile Râkım EfendiAhmet Mithat Efendi · Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları · 201822,6bin okunma
sebeple eski edebiyatımız Acem zevkinin, Tanzimat edebiyatı da Fransız zevkinin mahsullerinden ibaret kaldı ve şimdiye kadar bizde millî bir edebiyat husule gelmedi.
Tanzimat ve Genç Osmanlılık hareketlerinde de “Türkleri birleştirmek” fikrinin varlığına dair hiçbir nişaneye rast gelmedim.
Sayfa 24Kitabı okudu
Tanzimat devrinde terk etmek istediği “din devleti” şeklini tekrar alıyordu.
Sayfa 23Kitabı okudu
Orhan Pamuk da söylüyor romanında ve hatıratında… Tanzimat yıllarından
başlayarak kademe kademe dinden, gelenekten uzaklaşılıyor. Cumhuriyetin
ilk yıllarında türeyen zümre, dini yanlarında çalışan müstahdemin,
hizmetkârın bağlandığı hurafe olarak görüyor. Başörtüsü, gelenek, namaz alt
zümrenin simgeleri gibi değerlendiriliyor. Hepimiz payımızı almıştık bu
olumsuz havadan.
Sayfa 57Kitabı okuyor
Son iki asır boyunca meydana gelen değişiklikler, Araplar ile diğer unsurlar arasındaki bağların sarsılmasına yol açmıştır. Sultan II. Mahmud zamanında ilan edilen Tanzimat Fermanı[!], Kurandan ve Peygamberin sünnetinden elde edilen
İslâmî öğretilerden ayrılarak bizzat bu yolu benimseyenlerin bile anlamadığı Batı tarzı yeni ve garip bir yola girme macerasındaki ilk basamaktı.
Sayfa 222Kitabı okudu
Galatasaray’ın kuruluş tarihi 1868’dir. Tanzimat ricali Mekteb-i Sultanî denen bu okulu niye kurdu? Belli ki yabancı dil eğitimi görmek lâzım. Bu yapılıyor İstanbul’da. Cizvitler, Lazaristler yani Saint George rahipleri, Benediktenler, gelmiş bir sürü okul açmışlar, millet çocuklarını bunlara yolluyor. Tanzimat’ın büyükleri düşünüyor: “Batılılık lâzımsa, onu da biz yapmalıyız.” O zaman Galatasaray kuruluyor.
Rakı içilir mi hiç çiçeksiz
çiçeksiz ölürüm dükkânları
hem kim olsa ölür ispatinin ebesi
zulmü ilan edilmiş sokağa çıkar
yalnızlığının ut sesi bir fonograf
tanzimat fermanında unutulmuş Hacivat
gelip kahkahalar tarafından iğne ister
Yalnız belki çocuklar için atlı
gülen tramvayı ölümün cumhuriyete
enflasyonu sekiz memeli bir zenne
o çirkinim tasviri efkâr bir zindan
vakitlere açıktır kepengi aşkı memnu
ölü teyzesine yazlığa giden kim çocuk
pire kasketini deve kimler giyer acaba
zehir dükkanları çiçek çiçekçi pera'da
Benim ut teyzem de ölü galiba hacivat
şimdi şu rakıdan ne diye vergi alırlar sanki.
Sayfa 55 - /UT/
"Din problemi, şer problemi, Avrupalılaşma problemi... bizim de gevelediğimiz mefhumlar. Ama kimsenin bu problemler üzerinde kafa yorduğu yok. Sağ, kovuğuna çekilmiş, münzevi, mazlum, mustarip. Sol, eline tutuşturulan reçeteyi kekeliyor, mânâsını anlamadığı reçeteyi. Tek ortak duygu: düşmanlık. Diyalog yok. Tanzimat'tan beri hazır elbiseye meraklıyız, hazır elbiseye ve hazır medeniyete... Tefekkür kılıçla fethedilmez, bir parça kendi kafamızla düşünmek ne kadar güç.
Osmanlı ailesi Tanzimat'ta değişmeye başladı. Çekirdek aileden bahsetmiyorum sadece. Kadının yavaş yavaş hayata girmesi, tahsil görüp muallime olması, zamanla hayatın diğer dallarında da görülmesiyle birlikte ailedeki ekonomik roller değişmeye başladı. Hayatın kazanımı ve yürütülmesi bu şekilde devam ettiği içindir ki ailede çekirdek konuma geçmeyen kuşaklar arasında bölünme ve ayrılma meydana geldi; aile kanun konusu olmaya başladı. Mesela Men-i İsrafat Kanunu ile düğünlerde masraf yapılmaması, evlenme nin kolaylaşması için başlıkla drahomanın azaltılması, yasaklanması gibi kurallar ortaya çıktı ve bunlar devam etti. Nihayet nüfus idaresi kuruldu. Ailedekilerin nüfus kaydı yapıldı. Aile yine toplumun hukuken de birincil esas unsuru olarak benimsendi. Harp içinde kaldırılan Hukuk-ı Aile Kararnamesi'ne rağmen 1926'da kabul edilen Medeni Kanun ile romanizasyon, yani Türk hukukunun Romalılaşma, Roma hukukunu, esaslarını benimseme ve Garp hukukunu uyarlama çabaları son noktaya ulaşmıştır. Böylelikle bundan sonra birey ve aile bu kanunun esas, temel unsurudur.
