Dinginlik üzerine ünlü kısa yazısında Plutark, en sıradan doğal fenomenlerde ilahi takdir aramanın aslında yalnızca Stoacılar'a uygun bir tinsel alıştırma olduğunu ileri sürer. Sık alıntılanan meseli çok açıklayıcıdır: "Derler ki bir gün bir parça ekmek kabuğu çiğneyen ve [kabuğun] minik yarıklarını inceleyen Marcus Aurelius, bu pişirilmiş ve iyi kabuk tutmuş hamur parçasının salt görüntüsünün kendisine bir haz kaynağı (vekili) olarak etki ettiğini fark etmiş. Bu örnekte, fazla yemenin bu beliriminde ilahi doğayı fark etmiş."
Valuska!
Sersem karakter Valuska, bu girdaplı evrendeki en küçük birimdir. Her şeyi gözlemleyebilir ve hatta kimi düzenleri uygulayabilir ama hiçbir şey büyük acizliğini azaltmaz. Mesajların taşıyıcısı olabilir; yörüngesine oturmuş küçük bir gezegen gibi müşterilerinin etrafında gelişi güzel zıplayabilir. Daha büyük göksel cisimlerin etrafında dönen küçük bir meteor gibi
diğer insanların arasında gidip gelir. Bu, düşsel bir sekansta, içki arkadaşlarının hayali gezegenler olarak dans ettiği açılış sahnesinin metaforunda belirtilir. Güdü olanların patlayıcı enerjisi tükendiğinde yörüngelerinden kaçar ve aniden düşmeye, boşluğa yuvarlanmaya başlar.
Eğer Tarkovsky kutsal olana düşkünse, Tarr lam tersidir: Duygu olarak natüralist ve fiziki olarak da doğrudandır. Kaçışı olmayan bir labirent hissi uyandırsa da, her şey kapalı bir zaman ve mekanda hareket eder - eğer sürünme hareket olarak tanımlanabilirse.
Béla Tarr zamanın geçişini ya da zamanın acı dolu yavaş-tempolu hareketini filminin özü yapma konusunda, yavaş filmin ustaları arasında bile eşsizdir: Bu, kendisine ayrılan zamanda eylem ve olaylardan mahrum olan insanoğlunun varoluşudur. Böylelikle, insan değil, zamanın kendisi ana karakter olur. Ve
bu da, neden zamanın belirgin bir rol oynaması gerektiğini açıklar.
Şeytanın Tangosu'nu ara vermeden izlemiştim yedi saat
Üstünlükleri bilinen bu ustaların yanı sıra, son birkaç yılda Macar yönetmen Bela Tarr'ın filmleri de dikkat çekmektedir. Yaklaşık sekiz saat süren Satan's Tango (1994) ve çok daha kısa ve son derece yoğun filmi Karanlık Armoniler (Werkmeister Harmonies /2000) olağanüstü ölçülü sunumun yakın zamana ait örneklerini sunar. Satan's
Son zamanlarda çekilen Ağlayan Çayır (The Weeping Meadow) da dahil olmak üzere, filmlerinin duygusal yolculuğu ıstırabın kaçınılmaz ilerleyişi ile ilgilidir. Bu durum karakteri istikrar ve huzurlu kesinliğe değil, kaybın daha da karanlık bölgelerine yakınlaştırır. Angelopoulos'un tüm yapıtlarında alışılageldiği gibi, ritmik vurgu kasıtlı itidal ile tanımlanır. Gerilim ve ıstırap, hızlı bir temponun doğuşuna yol açmaz, tersine. Bununla birlikte, tüm tarihi ve duygusal değişimler ani ve acımasızdır.
"Başlangıçta yolculuk vardı" der modern Yunan şairi George Seferis ve bunun neden Angelopoulos'un en sevdiği alıntı haline geldiğini anlarız. Büyük beğeni toplayan Kumpanya'nın (1975) ardından, durmaksızın yenilenen yolculuk hissiyatı filmlerini doldurur ve biçimlendirir - bu asla salt mekansal yer değişimi ya da coğrafik değişim değildir
Angelopoulos görkemli epik şiirin mitsel dünyasını canlandıran, böylelikle ele almaya değer özel bir ritim yaratan büyük yönetmenlerden biridir. Yapıtlannm tutarlı kumaşı geniş bi çimlerde dokunur. Yanılmaz tarzı, perspektif ve yöntem konusundaki dik başlılığı zamanı ele alışındaki özgünlükte açığa çıkar. Filmleri klasik bir öykünün açığa çıkarıcı gücüyle hassas, iyi eklemlenmiş bir müzikal yapı ortaya koyar - ki klasik öykü
ve müzikal yapı birbirinden ayrılamaz iki varlıktır.
Tarkovsky'nin tüm ars poetica'smı (şiir sanatını) özetlemek için Andrey Rublev'in unutulmaz açılış sahnesini anımsamak yeterlidir. Paçavradan yapılmış balonun kaçıp yükseldiği ve söndüğü sahne, mistik imanın ve karanlık bir kehanetin -insanın ve sanatsal hayal gücünün trajik yükselişinin- metaforu haline gelir. Yönetmenin hayalperest karakteri, çan kulesinin tepesinden atlamaya ve uzun bir süre havada süzülmeye hazırlanırken aslında imkansızı denemektedir. Tehlikeyi, yaklaşan başarısızlığı sezeriz, yine de olasılık dışı girişimin başarısı için endişeli bir umut duyarız. Ancak lkarus'un macerası başarısızlıkla sonuçlanmak zorundadır. Kahramanın büyülü aleti yaratmak için [yeterli] hayal gücü ve becerisi: büyük riskle yüzleşecek cesareti vardır - boşu boşuna. Birkaç kısa saf saadet anı boyunca zaferi tadar: "Uçuyorum! Uçuyorum!" diye coşkuyla
haykırır, yere çakılıp ölmeden önce ...
Sükunet sahibi tüm büyük yaratıcı yönetmenler (auteurler) içinde Tarkovsky, kuşkusuz en seçkinlerinden biridir. Büyüleyici ketumluğu ve dingin tutumu majeatuoso (ihtişamlı) bir ağırbaşlılık yaratır. Ana karakterlerinin tam anlamıyla ağırlıksız hareketleri ve yönetmenin sabırlı kamerası, zamanın kendisini yontmak, kendisinin söylediği gibi, "sonsuzluğu, zamanın akışını durdurarak anlatmak" demektir.