Hakkında
Gazneliler sarayının faziletli ve meşhur katibi, Hâce Ebû’l-Fazl Muhammed b. Huseyn-i Beyhakî, Sebuktekîn ailesinin tarihi konusunda bu hanedanın devletinin başından Sultan İbrahim b. Mes‘ûd saltanatının başlarına kadar bir dönemi içeren bir kitap yazmış, şu anda bunun bir bölümü elimizde mevcut olup Târîh-i Beyhakî ismiyle meşhurdur. Ebû’l-Fazl-i Beyhakî, 385/995 yılında Beyhak’ın Hâris-âbâd köyünde dünyaya geldi ve Nişâbûr’da üstünlükler elde ettikten sonra Mahmûd sarayının katipliğine seçilerek Hâce Ebû Nasr-ı Muşkân’ın hizmetinde bulundu. Aynı şekilde Gazneli sultanların hizmetinde yaşadı ve 440/1048 yılında saltanata oturan İzzu’d-devle Abdurreşîd zamanında bir süre yazı işlerinin divan sahipliğini yaptı. Ancak kıskançların ithamları sonucunda bu görevden azledilip hapsedildi. Nimeti inkar eden Tuğrul’un, Abdurreşîd üzerine saldırıp onu öldürdüğü 444/1052 yılında sarayın hizmetçilerinden bir çoğunu kalelerde hapsetti. Bu cümleden olarak Beyhakî’yi sultanın hapsinden bir rivayete göre de Gazne kadısının hapsinden çıkardı ve kale zindanına gönderdi. Beyhakî, zindandan kurtulduktan sonra galiba ömrünün kalan kısmını inzivada geçirdi ve 470/1077 yılında hayata gözlerini yumdu.
Beyhakî’nin en önemli eseri, onun meşhur tarih kitabı olup bu eserini Sebuktekîn ailesinin saltanatı konusunda yazmış olup otuz cildin üzerinde idi ve burada Gazneliler devletinin kuruluşundan Sultan İbrahim b. Mes‘ûd döneminin başlarına kadarki bir dönemi incelenmiş olup şu anda onun Gazneli Mes‘ûd b. Mahmûd’un saltanatı, Me’mûn ailesi devletinin yıkılışından söz eden Harezm tarihi, bu vilayetin Sultan Mahmûd eliyle yıkılması ve o dönemlerdeki Altun Taş-i Hâcib hükümeti Selçukluların galibiyetine dek gelen tarih konusundaki bölümü elde mevcuttur.
Târîh-i Beyhak sahibi Ebû’l-Hasan Beyhakî, yazı kuralları konusunda yazılmış olan ve şu anda elde mevcut olmayan Zînetu’l-Kitâb adında bir başka kitabı daha Ebû’l-Fazl-i Beyhakî’ye nisbet etmiştir. Melik Kütüphanesi el yazmaları bölümünde bir mecmuada Ebû’l-Fazl-i Beyhakî’ye nisbet edilmiş lügat konusunda birkaç varak da vardır.
Târîh-i Beyhakî, Fars tarihi ve edebiyatının temel kaynaklarından biridir. Bu kitabın tarihi önemi, sadece Gazneliler dönemi siyasî olaylarının büyük ve önemli bir bölümünü içeriyor olması değil, daha çok müellifin işinin üslubu, Beyhakî’nin olayları anlatma noktasındaki dayanıklılığı, konuların sağlamlığı ve gösterdiği dikkat ve saraydaki görevi nedeniyle yetkisi altında bulunan kaynaklardan yaralanma açısındandır. Beyhakî, kendi kitabını kaleme alma noktasında sadece saraydaki siyasî ve saray olaylarını zikretme ve onların aktarılmasında dikkat göstermekle yetinmemiş kitabı bir başka açıdan da önemlidir. O da yeri geldiğinde anlatmış olduğu dönemin gelenekleri, adetleri ve kurallarını da açıklamış olmasıdır. Ayrıca şairler ve yazarlar konusunda çok değerli bilgiler vermiş olması ve Gazneliler dönemine bağlı olmayan ve yazarın bir sebeple işaret etmiş olduğu birçok tarihi olay ve hadiseye işaret etmiş olması da çok önemlidir. Bundan dolayı Ebû’l-Fazl-i Beyhakî’nin tarihi, kendi zamanı ve kendinden önceki zamanların tarihî, edebî ve sosyal konuları hakkında araştırma yapmak için önemli kaynaklardan birisidir. Şayet onun tüm bölümleri elde mevcut olsaydı belki de bizi birçok başka esere bakmaya muhtaç bırakmazdı. Ya da şu anda yoksun olduğumuz birçok değerli bilgiye sahip olup elimizin altında olacaktı. Beyhakî’nin yazı üslubu da öncekilere nisbetle yenidir ve V/XI. yüzyıl Farsça yazı üslubunun ve saray yazarları eserlerinin en iyi örneklerinden birisidir. Tavsifteki delillendirme, örneklendirme ve dikkat, Arap edebiyatından birçok etkilerin kabul edilmesi ve V/XI. yüzyıl başlarına dek kullanılandan daha fazla Arapça kelimenin kullanılmış olması, Beyhakî’nin bu kitaptaki nesrinin özelliklerindendir.
Tam adı:
Hâce Ebû'l Fazl Muhammed bin Huseyn-i Beyhakî
Unvan:
İranlı tarihçi, saray katibi.
Doğum:
Hâris-âbâd, Beyhak, 995
Ölüm:
Beyhak, 1077
Okurlar
2 okur beğendi.
4 okur okudu.
7 okur okuyacak.
Kitaplar
Sözler ve Alıntılar
Fars Bürokrasinin Türk Devletlerinde İstihdamının Özeti
Tuğrul Bey şöyle dedi:
"Biz Taciklerin adetlerini bilmeyiz."
Sayfa 520
Selçukluların(Musa Yabgu, Çağrı ve Tuğrul Beylerin) Gaznelilere Mektubu
“Kul Begu, Tuğrul ve Davûd tarafından
Müminlerin Emrinin mevalisi efendimiz Mevlana Ebû’l-Fazl Sûrî Hazretlerine! Biz
kulların Maverâünnehr ve Buhara’da yaşama şansımız bulunmamaktadır. Eskiden
dostumuz Ali Tekin vardı. O vefat edince mülk iki oğluna kaldı ve istikrarsızlık başladı.
Bizler nimet sahibi büyük Sultan’a geldik. Daha önceden Hâce-i Büzürg Abdüssemed bize
referans olmuş, Hârezmşâh Altuntaş bizi ve mallarımızı her kışın bahara kadar
topraklarında yer vermişti. Bizi kulluğa kabul ederseniz birimiz hizmetinizde kalır,
diğerlerimiz ise ne emriniz varsa hazırız. Biz sizin gölgenizde rahat olalım, Nesâ, Ferâve
illerine yerleşelim, Hârezm ve Ceyhun bölgesinden hiçbir Iraklı ve Hârezmli bozguncu
Türkmen’in girmesine izin vermeyelim. Eğer yüce zatınız izin vermez ise ne olacağını
bilmiyoruz. Bizim tarlamız ve gidecek yerimiz yoktur. Yüce zatınıza yazmaya cesaret
edemeden Hocaya hitaben yazarak zat-ı âlinize ulaşmasını Allah’tan diledik."
İletiler
"İlim ne kadar gizlense gizlensin, misk kokusu gibi yine aşikâr olur."
Ebû'l Fazl Muhammed b. Hüseyn-i Beyhakî
Yorumlar ve İncelemeler
Henüz kayıt yok