Jean Mesqui

Kale ya da şato dendi mi, aklımızda hemen canlı görüntüler belirir: Silah kuşanmış şövalyeler, rüzgârda dalgalanan sancaklarıyla kale burçları, kuyulu zindanlar ve yeraltı mahzenleri. Hayal gücü kendini dayatır: Bir yanda Robin Hood, Ivanhoe, turnuvalar, saray aşkı (amour courtois), diğer yanda işkence odaları. Ama Ortaçağ'ın şatosu bambaşka bir şeydi: Her şeyden önce bir iktidar ve fetih odağı, yönetim merkezi ve derebeyinin konutuydu. Saldırılara direnmek için istihkam edilmiş ve savunma öğeleriyle donatılmış bir yapıydı. Savunma kalkanının içinde az çok şatafatlı bir biçimde düzenlenmiş, oturum amaçlı binalar toplamı da şatoya atfedilebilecek bir başka tanımdır.

Ahmet Ünal

“Zaten bir yapıyı muhafaza etmenin en iyi yolu, o yapıya bir amaç bulmak ve bu amacın gerektirdiği bütün gereksinimleri değişikliğe mahal vermemecesine karşılamaktır. (...) Benzer koşullarda, en iyisi ilk mimarın yerine kendimizi koymak, eğer yeniden dünyaya gelseydi ve bizim önümüze konan programlar onun önüne konsaydı o ne yapardı diye düşünmektir.” Viollet-le-Duc, Dictionnaire raisonné de l'architecture française (Fransız Mimarisinin Açıklamalı Sözlüğü), “Restorasyon” maddesi

Reklam

Ahmet Ünal

Şatoyu inşa edenlerin zamanında, okuma çerçevesi, sadece sivil ve askeri, ama her şeyden önce de feodal bir iktidarı gösteriyordu. Daha sonraları başka başka şifre okuma anahtarları ortaya çıktı; ama bunların hepsini kesen değişmez hat, gösteriş olgusuydu, öyle ki şato ya da surlarla çevrili alanı hem bir toplumsal durumun dışsal tezahürü hem de bir toplumsal kabul görme beklentisinin ifadesi olarak yorumlamak mümkündü.

Ahmet Ünal

Askeri gücün toprağa kök salmış simgesi: Yapma tepe

X. yüzyılda ilk feodal sistem yavaş yavaş kurulurken, buna paralel biçimde, iktidarın merkezi olarak şatonun simgeselliği kendini kabul ettirdi. Yapının yükselmesi kuşkusuz birinci simgesel ölçüt oldu (...) sarp tepeler, derin boğazlar şatonun önde gelen konumunu vurgular. İşte o dönemden itibaren Batı Avrupa, baştan sona şatonun en gösterişli ibaresi olan yapma tepelerle kaplandı. Genellikle kesik koni biçiminde, on ila otuz metre yüksekliğinde olan bu yapay yükseltiler, sıklıkla, daha eski yerleşim alanlarının üstüne oturuyordu. X yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar, yapma tepe feodalitenin kusursuz bir simgesiydi. Ahşap bir kuleyle taçlandırılan tepe, etrafı surlarla çevrili toprakların çekirdeğini oluşturuyordu. Bu çevrili araziler birbirinden hendeklerle ayrılmıştı, çıkıntılarına kazıklar yerleştirilmiş birer yapay toprak tepecik olan mazgal siperleriyle korunuyordu. Derebeyinin oturduğu yer, genellikle kale avlusunda bulunurdu.

Ahmet Ünal

1067'den itibaren, Fatih William Londra'da dönüm noktası oluşturacak bir başkule inşa ettirdi. White Tower, salon, odalar ve şapeli içeren, kendi kendine yetebilen kocaman bir kompleksti. Bu kule bir icat mıydı? Hiç kuşkusuz hayır. Çünkü William'ın atası Dük 1. Richard yüzyıl başında Rouen yakınlarında benzer bir bina inşa ettirmişti; Ivryla-Bataille'da 1. Richard'ın üvey kardeşinin eşi Bayeux Kontesi tarafından yaptırılan başkulesinin kalıntıları bu modelin daha 1000 yıllarında bile varolduğunu ortaya koymaktadır. Aynı dönemde, XI. yüzyılda, Loire topraklarında aynı derecede etkileyici başka başkuleler ortaya çıkar; Anjou kontları tarafından inşa ettirilen Loches Kulesi ya da Montbazon Kulesi Normandiyalı kuzenlerini aratmaz.

Ahmet Ünal

Beki Kulesi ya da “Bergfried”

Germen etkisi altındaki bütün bölgelerde, başkule çoğunlukla simgesel bir rolle sınırlıydı, sadece gözetleme işlevi sunuyordu. Vosges'dan Bohemya'ya, Hersiniyen dağ çemberinin bütün doruklarında Alsace ve Germen Bergfried'leri yükseliyordu. Bu tekişlevli yapı dizisi Germen topraklarıyla sınırlı kalmadı; XI. ve XII. yüzyılda başka bölgelerde, Limousin, Languedoc ve Aşağı Provence'ta da bu yapılaşmaya rastlanıyordu. Zemin alanı sekiz metrekareden düşük olan ve her katında küçücük boş odaların bulunduğu dörtgen ya da dairesel kulelerdi bunlar. Derebeylik statüsünü dayatmak için yükseklik belirleyiciydi.