Mahmud Esad Efendi (d. 1856 - ö. 1918) Osmanlı Hukukçusu, yazar ve devlet adamı.
1856 yılında Seydişehir’de doğmuştur. Bazı kaynaklara göre doğum yeri Sandıklı’dır. Seydişehir’li Kadı Mehmed Efendi’nin oğludur. Rüştiye öğrenimini İstanbul’da tamamladıktan sonra Fatih Medresesi’nde ve Menşe-i Muallimîn-i Askeriye Okulu’nda matematik, fizik, astronomi dersleri okudu. Yine İstanbul’da hukuk öğrenimi gördü. Gülhane Rüştiyesi'nde türkçe öğretmenliği yaptığı sırada, 1885’te İzmir Bidayet Mahkemesi Başkanlığı’na atandı. Bu görevinin yanı sıra İzmir İdadisi’nde fizik, kimya ve geometri dersleri verdi. 1896’da Maliye Nezareti Hukuk Müşaviri olarak İstanbul’a döndü. Mekteb-i Hukuk’ta mecelle ve hukuk tarihi, Mekteb-i Mülkiye’de devletler hukuku, İktisat ve İlahiyat Medresesi’nde hukuk, din ve iktisat dersleri verdi. 1908’de İkinci Meşrutiyet’in ilanından sonra Maliye Nezareti Müsteşarlığı, Defter-i Hakanî (Tapu ve Kadastro) Nazırlığı ve Adliye Nazır Vekilliği yaptı. 1911’de İstanbul Kadastro Memurları Mektebi’nin açılmasına öncülük etti. 1914’te Şura-yı Devlet (Danıştay) Tanzimat Dairesi Reisi oldu. Aynı sene Istanbul Darülfünûnu’nda ilk defa kadın hukuku derslerine girdi. Isparta milletvekilliği yaptı. Son zamanlarında Mekteb-i Kubat’ta (Kadastro Okulu) devletler hukuku dersleri verdi.
Türkiye’deki kadastronun temelleri Defter-i Hakanî (Tapu ve Kadastro) Nazırı Mahmud Esad Efendi zamanında çıkarılan 1912 tarihli Emvali Gayrimenkulenin Tahdit ve Tahriri Hakkında Kanun-u Muvakkat adlı yasayla atılmıştır. Kadastro uygulamasıyla ilgili çalışmaları ilk kez Mahmud Esad Efendi yaptırmıştır.
Hukukçuluğunun yanı sıra alim ve yazar olan Mahmud Esad Efendi’nin islam hukuku, din, iktisat ve devletler hukukuna dair pek çok yazılı eseri bulunmaktadır. Bunlardan, 1891 yılında basılan ve İzmir İdadisinde ders kitabı olarak okutulan Telhis-i Usûl-u Fıkıh adlı eseri ile 1924 yılında basılan Tarih-i Dîn-i İslâm adlı eseridir.
Mahmud Əsəd Bəy'in "Məlumat" qəzetində yazdığı silsilə məqalələrinə Fatma Aliyə Xanım'ın verdiyi cavabdan ibarət bir əsər. Osmanlıca qələmə alınan bu yazılar dilə çox xoş gəlir. Oxunması adama zövq verir. Anlaşılması üçün kitabın sonunda osmanlıca lüğət də verilib.
Əsəd bəyin yazılarına Fatma xanım bəzi yerlərdə etiraz edir. Ancaq etirazlarında heç bir zaman həddi aşmır. Əsəd bəyi özünə ustad görür. Bu cür çox incə bir mövzuya (çoxarvadlılıq) toxunduğu üçün ona öz təşəkkürlərini bildirir.
Kitab həm də müzakirə necə aparılmalıdır, nələrə riayət edilməlidir onu göstərir. Bir məsələdə məğlub olduqda rəqibin şəxsi mənfi cəhətlərini qabartmamağı tövsiyyə edir. "Hem ne demek? Bize ait bir bahis ile meşgul olup dururken onu terk ederek hasmın fenalığını tadada kalkışmak eser-i zaaf ve mağlubiyet değil midir!"
Mövzu olaraq isə avropa və İslam diyarlarında təkarvadlılıq, çoxarvadlılıq problemi ələ alınıb. Hər nə qədər avropada təkarvadlılıq mövcud olsa da, həqiqətdə onların bunun tam əksini etdikləri, fuhuşla, zina ilə necə iç-içə olduqları ortadadır...
Fatma Aliye'nin çağın ötesine geçerek çok eşliliği savunduğunu düşünmüş ve o sebeple almıştım ama yanılmışım. Mahmud Esad, bir erkek birden fazla kadın alabilir diyor, Fatma Aliye de bir tane kadın yeter diye itiraz ediyor. Fatma Aliye çok eşliliği savunup bir kadın birden fazla erkekle birlikte olabilir deseydi, işte o zaman bu kitap başucu eseri yapılabilirdi. Şu hâliyle kitap, tarihe meraklı olanlara ve "medenilere" hitap etmekten öteye gidemiyor.
Yıllar önce Osmanlıcasından okumuştum. Eser, fıkıh usulü eseri de yazan Mahmut Esat Seydişehri tarafından kaleme alınmış, hadis usulü ilminin temel kavram ve açıklamalarını özet olarak ve anlaşılır bir şekilde açıklayan bir kitaptır. Tabiki anlamak için Osmanlıca bilmek gerekmektedir. Tanzimat sonrası yazılan eserlerden olduğu için yazım, üslup ve yöntem bakımından o dönemin özelliklerini taşır. Bu bakımdan iyi bir örnektir. Günümüzde dini eğitim veren kurumlarda da tercih edilen bir eserdir.
Usûl-i HadisMahmud Esad Efendi · Nadir Eserler Kitaplığı · 20164 okunma