Yeni Turan

Babam yazılarında çok fazla dini sohbetlere girmiyordu. Makalelerinde sosyal adaletsizlik üzerinde çok duruyordu. 31 Aralık 1967 tarihli köşe yazısı bunun tipik örneğidir: 'Bayram geliyor diye herkeste yoğun bir hazırlık çabası göze çarpar. 'Bir ay dediğin nedir ki. Ramazan gitti, oruç bitti. Zenginin orucu bitti, fakirin orucu ise yeni başlıyor.'

“Bayram geliyor diye herkeste yoğun bir hazırlık çabası göze çarpar. Bir ay dediğin nedir ki, Ramazan gitti, oruç bitti. Zenginin orucu bitti, fakirin orucu ise yeni başlıyor.”

"Yeni Turan'la bireysel aşktan,toplumsal aşka yönelmiş ve aşk kadını/insanını anlatmaktan dava kadınını/insanın anlatmaya geçmiştir."

"Halide Edip ilk romanı Heyula'dan itibaren aşkın öznesi olarak anlattığı aşırı duygusal kadınlar,Yeni Turan'dan itibaren yerlerini inandıkları davaya tam anlamı ile bağlanmış kararlı ve tavizsiz kadınlara bırakırlar."

"Yayın tarihi itibarıyla Meşrutiyet sonrasındaki hak ve hürriyetlerin elde edildiği ancak alabildiğine kaosun başladığı bir dönemi romanı olarak devri ile ilgili pek çok sosyal izdüşümü taşır."

"Halide Edib'in seçimini 'maksadın kızı' olma tarafında yapan kadını Yeni Turan (1913)'da ortaya çıkar."

Ne yazık onlara ki çıkarlarına dokunulmadıkça
doğru yola gitmezler ve Allah’ın kendilerine sunacağı
nimetleri bilmezler.
Ne yazık onlara ki kalpleri temiz olmadığı için herkesi
kötü sanırlar ve günahsıza ve günahkâra bir fark
gözetmeden kötülük ederler.
Ne yazık onlara ki duygulu çekingenliği korkaklık,
samimiyeti yaltaklanma ve yardımı bir baskı sayarlar.
Ne yazık onlara ki kendilerine açılan saf bir kalbi
zaaflarından istifade edilecek, istismar edilecek bir
akılsız sayarlar.
Onların, geleceği yaratan insanlar arasında yeri
yoktur.
Unutulacaklardır.
Bir gün bütün değer yargıları değişecek ve yargılananlar
yargıç, eziyet edenler de suçlu sandalyesine oturacaklardır
ve onlar o kadar utanacaklar, o kadar utanacaklardır ki
utançlarının ve suçlarının ağırlığı yüzünden ayağa kalkamayacaklardır.
O zaman, akıllı ya da akılsız bütün ezilenler, yani bizim
caddedeki insanların çoğu, yani öcü geliyor diye küçükken
beni korkuttukları çolak ve topal Deli Rüstem ile ben ve
benimle birlikte bar kızı Leylâ kendisine yüz vermedi diye
intihara teşebbüs ederek beynine iki kurşun sıkan fakat ancak
kafatasını delerek alay edenlerden kurtulmak için bütün
hayatınca yolda kalpak giyerek dolaşmak zorunda kalan
meyhaneci Hızır ve onunla birlikte ortaokulda kekemeliği
ve garip mistik düşünceleriyle arkadaşlarının alay konusu
olan ve şimdi havagazıyla intihar ettiği için ölmüş bulunan
ve evlerindeki şecere ağacında taze yağlı boyayla yeni
boyanmış yeşil, titrek bir yapraktan ibaret kalan Ercan ve
Ercan’la birlikte annesi Rus babası İtalyan olan ve sınıfta ve
bahçede paltosunu hiç çıkarmayan ve daima gözlüğü ve
paltosuyla ilkokul birinci sınıf çocuklarıyla top oynayan ve
gâvur diye ve kambur diye horlanan Altan ve Altan’la birlikte
zeki ve siyah gözleriyle bana hep muhabbetle bakan
ve yedi kardeşiyle ve annesiyle ve babasıyla ve teyzesiyle ve
dayısıyla Evkaf apartmanının en üst katında labirent gibi
karışık koridorlardaki yüzlerce odadan sadece birinde oturan
ve sınıf birincisi olduğu halde ilkokuldan sonra elektrikçi
çıraklığına başlayan Osman ve onunla birlikte bütün
gülünçlüğüne rağmen aşağılığı sefaletinden ve sefaleti aşağılığından
ileri gelen mimar Cemil (Uluer) Turan ve Mimar
Cemil’le birlikte sakat olduğu için hiç yürümeyen ve hep
altını kirleten ve misafirler görmesin diye ve sosyetik annesi
rahatsız olmasın diye yaz kış balkonda tutulan ve hep bağıran
ve altına yapan ve güzel yüzüyle ve akıllı sözüyle beni
büyüleyen ve balkonda yerde kendini oradan oraya atan zavallı
Ayhan ve onunla birlikte bodrum katta evdeki yedi ve
bahçedeki yirmi yedi kedisiyle yaşayan ve kimseye zararı
dokunmayan ve ölmüş kocasını unutamayan Rus madam
ve madamla birlikte yirmi iki yaşında veremden ölerek bizleri
ve ailesini elemlere boğan ve Albay Sait Beyin biricik
oğlu ve liseden dört defa kovulmuş olup sanatoryumdan altı
kere kaçan ve yağmurlu bir ilkbahar akşamı hastaneden
son kaçışında ıslak elbiselerini çıkarmaya fırsat bulamadan
kanla boğulan Ertan ve onunla birlikte basit bir kamyon şöför
muaviniyken lastik karaborsasından zengin olarak genç
yaşında kumar denen illete tutulan ve bu uğurda servetini
ve dostlarını kaybeden ve karısı ve kızı ve oğlu tarafından
terkedilen ve meteliksiz kalan ve bir gün bir kahve köşesinde
kendini vuran ve eski ve samimi aile dostumuz Orhan
ve Orhan Beyle birlikte, Orhan Beyle birlikte olmaktan muhakkak
gurur duyacak olan ve elkapısında dünyaya gözlerini
açıp ve kaderi ve mesleği hizmetçilik olan ve komşumuz
Saffetlerin üçüncü hizmetçisi Kezban yargıç kürsüsünde
bulunacağız.
Mahkemede, suçlu sandalyesinde, bilerek ya da işledikleri
suçları bilmek zahmetine katlanacak kadar dahi düşünmediklerinden
bilmeyerek, eziyet eden, hor gören, aşağılayan,
ihmal eden, aldırmayan, unutan, kötüleyen, alay eden,
ıstırabı paylaşamayan, insanlar arasına duvarlar çeken, küçümseyen,
çaresiz bırakan, yalnız bırakan, terkeden, baskı
yapan, istismar eden, ezen, cesaret kıran, iyilik etmeyen,
değer vermeyen, kalbi temiz olmayan, doğruyu yanlış gösteren,
yanlışı doğru gösteren, samimiyetsiz, insafsız, korkutan,
yanına yaklaştırmayan, başkasının yaşama hakkına
saygı duymayan ve kendinden memnun olabilmek için her
davranışı meşru sayan onlar, yani bizim küçük kalabalığımızı
hava sızdırmayan tabakalar halinde üst üste saran, ne-
fes almamızı dahi engelleyen, yani mahallemizin bütün bileği
kuvvetli ve içi boş küçük kabadayıları ve onların büyük
ortakları, yani esasında sayıca üstün olanlar, yani her zavallıdan
daima bir rütbe bir kademe bir sınıf yukarıda olanlar,
yani şekilsiz hüviyetleriyle daima vuran ve kaçınabilenler,
yani hem ezip hem de ezdiklerini kabul etmeyenler, yani
bir mertebe aşağıdayken ezilen ve bir derece terfi edince
ezenler, yani çırağını, birşeyler öğretmesine karşılık her zaman
döven ve ona insan muamelesi etmeyen ustalar, muavininin
başına vuran şöförler ve onlarla birlikte memurlarına
dalkavukluk ettiren amirler, duygusuz amirlerle birlikte
garsonlara paralarıyla orantılı olarak bağıran müşteriler
ve kaba müşterilerle birlikte hakkını arayanlara yumruklarını
gösteren görevliler ve yetkilerini kötüye kullanan görevlilerle
birlikte bilgisizin bilgisizliğini suratına çarpan ve
ondan bir kelime fazla bilen bilgiçler, yani öğrenmek isteyen
herkese eziyet eden öğreticiler ve onlarla birlikte bilgisizlerin
bilgisizliğine gülen onlardan daha bilgisizler ve cahillerle
birlikte her değişik davranışa saldıran şekilsiz kalabalık
ve kalabalıkla birlikte onlara alkış tutanlar ve onlarla
birlikte her tartışmada en bayağı usullerle haklıyı haksız çıkaranlar
ve onlarla birlikte her savaşta kazananı tutanlar ve
onlarla birlikte kimseye zararı olmayan zayıfları ezerek
kuvvetli olma duygusunu tatmin edenler ve onlarla birlikte
her zaman ve her yerde her sınıftan ve her ideolojiden ve
her düşünceden insanlar arasında daima ön safa geçerek aslan
payını kendilerine ayıranlar ve ayırır ayırmaz insanlarla
aralarına aşılmaz duvarlar örenler ve böylelerine her zaman
haklı çıkarıcı bahaneler sebepler yasalar kurallar sınıflamalar
bulup çıkaranlar yani her zaman insanları insanlardan
ayıranlar ve onları birbirlerine düşman edenler ve onlara
körü körüne uyan kalabalıklar ve gerçeği boğanlar ve onlarla
birlikte insanı bu koca dünyada yalnız bırakarak arka-
daşlık dostluk sevgiyle uzatacakları sıcak bir elleri olmayanlar
yani elsiz gözsüz akılsız kalpsiz ve kansız gerçek sakatlar
yani onlar onlar onlar onlar onlar onlar... karşımıza
oturacaklar.
Ve biz onlara diyeceğiz ki:
Hesaplaşma günü geldi. Şimdiye kadar yalnız din kitaplarında
yargılandınız. Biz fakirler, zavallılar, yarım yamalaklar,
bu kitapları okuyup teselli olurken içinizden güldünüz.
Ve çıkarınıza baktınız. Hatta gene sizlerden, sizin gibilerden,
büyük düşünürler çıktı ve bu kitapların bizleri uyuşturmak
için yazıldıklarını ileri sürdüler. Biz zavallılar, ya bu
düşüncelerden habersiz kaldık, ya da bunları yazanları bizden
sanarak alkışladık. Yani uyuttular alkışladık, uyandırıldık
alkışladık. Her ne kadar bugün siz suçlu, biz yargıç sandalyesinde
oturuyorsak da gene acınacak durumda olan
bizleriz. Esasında, sizleri yargılamaya hiç niyetimiz yoktu;
sizin dünyanızda, o dünyayı bizlerin sanıp yaşarken, hepinize
hayrandık. Sizler olmadan yaşayabileceğimizi bilmiyorduk.
Ayrıca, dünyada gereğinden çok acıma olduğuna
ve bizim gibilerin ortadan kaldırılmamasının sizlerin insancıl
duygularına bağlandığına inanmıştık. Bu çok masraflı
dünyada bir de bizlere bakmanız katlanılması zor bir fedakârlıktı.
Arada bir bize benzeyen biri çıkıyor ve artık yeter
diyordu. Onunla birlikte bağırıyorduk: artık yeter! Bazen
kazanıyorduk, bazen kaybediyorduk ve sonunda her zaman
kaybediyorduk. Onlar da sizler gibi onlardı. Düzeni çok iyi
kurmuştunuz. Hep bizim adımıza, bize benzemeyen insanlar
çıkarıyorduk aramızdan. Kimse bizim tanımımızı yapmıyordu
ki biz kimiz bilelim. Gerçi bazı adamlar çıktı bizi
anlamak üzere; ama bizi size anlattılar, bizi bize değil. Tabii
sizler de bu arada boş durmadınız. Bir takım hayır kurumları
yoluyla hem kendinizi tatmin ettiniz, hem de görünüşü
kurtarmaya çalıştınız. Sizlere ne kadar minnettardık. Buna
karşılık biz de elimizden geleni yapmaya çalıştık: kıtlık yıllarında,
sizler bu dünyanın gelişmesi ve daha iyi yarınlara
gitmesi için vazgeçilmez olduğunuzdan, durumu kurtarmak
için açlıktan öldük; yeni bir düzen kurulduğu zaman,
bu düzenin yerleşmesi için, eski düzene bağlı kütleler olarak
biz tasfiye edildik (sizler yeni düzenin kurulması için
gerekliydiniz, bizse bir şey bilmiyorduk); savaşlarda bizim
öldüğümüze dair o kadar çok şey söylendi ki bu konuyu
daha fazla istismar etmek istemiyoruz; bir işe, bir okula
müracaat edildiği zaman fazla yer yoksa, onlar kazansın,
onlar adam olsun diye biz açıkta kaldık; yani özetle, herkes
birşeyler yapabilsin diye biz, bir şey yapmamak suretiyle,
hep sizler için birşeyler yapmaya çalıştık. Bütün bunlar
olurken birtakım adamlar da anlayamadığımız sebeplerle
anlayamadığımız davalar uğruna yalnız başlarına ölüp gittiler.
Böylece bugüne kadar iyi (siz) kötü (biz) geldik. Bize,
sizleri, yargılamak gibi zor ve beklenmeyen bir görev ilk defa
verildi; heyecanımızı mazur görün.
Aramızda hukukçu olmadığı için söz uzatılmadı, sanıkların
kendilerini savunmalarına izin verilmedi. Gereği düşünüldü.
Sanıkların ellerinden başarılarının alınmasına oybirliğiyle
karar verildi.