Yazarı tanıyalım; kendisi bir sosyolog, Fransız tarihçi ve doğu bilimci. Rodinson bu eserinde, İslam dininin büyük ekonomik sistemlerle ilişkilerini; marksist toplumsal teoriyi ise, İslam bağlamında açıklamaya çalışıyor. İslam'ın ekonomiye ilişkin kurallarını ve bunların ortaçağ toplumsal yaşamı üzerindeki etkilerini betimleyip, İslam düşüncesi ile ekonomik sistem arasındaki etkileşimi, öteki dinlerle karşılaştırarak inceliyor. Burada en çok Weber’e atıfta bulunuyor. Rodinson, İslam’ın öteki dinlere kıyasla akılcılığa daha geniş bir yer verdiğini, dolayısıyla Weber’in protestan ahlakı üzerine yazdığı teze katılmadığını ifade ediyor. Ayrıca kapitalizmin, İslam ülkelerinde içsel bir süreçle mi yoksa Batı'nın baskısı ve takliti ile mi geliştiğini, İslam'ın kapitalistleşme sürecini engelleyip engellemediğini, Müslüman tarzı bir kapitalizmin olup olmadığını inceliyor. Rodinson, Orta Çağ Müslüman toplumunu, kapitalist değil ama ‘kapitalistimsi’ olarak görüyor. Yani, sermayenin öncü olduğu bir sanayileşme süreci yok ama kapitalizmin doğması için bütün sosyo-ekonomik şartlar burada da müsait. Ona göre, bu kapitalistimsi ekonomi, ağırlıklı olarak geçimsel düzeyde kalmakla beraber, geçimsel düzeyi aşıp ticaret sermayesi düzeyine gelenlerin de varolduğunu söylüyor. (Burada ticaret sermayesi denilen şey, toprak karından elde edilmeyen, paradan para oluşturan mali sermayedir.) Ve bu ticari sermaye ağlarının Batı’dan aşağı kalır yanı olmadığını vurguluyor. Rodinson devamında diyor ki, İslamiyet kapitalizmin ortaya çıkışını engellemediği gibi, sosyalizmden de yana değildir. Rodinson’a göre İslam dininin kuralları kapitalist manada bir gelişmeye engel teşkil etmiyor. Rodinson bununla da yetinmiyor ve Batı’da neredeyse bir gerçeklik statüsü kazanmış olan, İslam dünyasındaki kaderciliğin girişimciliği engellediği görüşüne de itiraz ediyor. Ona göre İslamiyet, mülkiyet konusunda susarak faizi yasaklamış, ama bu yasağın pratikte etkili olmamıştır. Hile-i Şeriyye’ye başvurarak faiz sorununun aşıldığını ifade ediyor. Rodinson, İslamcı bir ekonominin mümkün olmadığını, kapitalizm ve sosyalizm dışında alternatifin olmadığını söylüyor. Tabi bu, ilerleyen yıllarda İslamla soslanmış özgün bir kapitalizmin oluşmayacağı anlamına da gelmiyor diyor. Orta Çağda ise bu yarı-kapital/kapitalistimsi ekonomi, manifaktür ve orta büyüklükteki işletme (lonca) şeklinde ortaya çıkıyor. İslamiyet, modern çağa geldiğinde ise, daha çok Batı’yı taklit üzerine bir ekonomi kurduğunu, ve bu taklit esnasında ilkelerini yumuşatmak -hatta ilkelerinden taviz vermek- zorunda kaldığını yazıyor. Rodinson, İslam ile kapitalizm arasında temelden bir zıtlık olduğu görüşünü bir "şehir efsanesi" olarak nitelendiriyor. Görüşlerini desteklemek için kitabında çok sayıda, hadis, fetva ve örneğe de yer veren Rodinson, Osmanlı, Mısır ve İran gibi Müslüman topluluklarda kapitalizmin gelişim seyri ve dinamikleri konusunda da ayrıntılara yer veriyor. Rodinson'un bu konudaki tezi şu cümlesi ile özetlenebilir: Yerli sanayi kapitalizmi, ancak Avrupa kapitalizmini model alarak, onu taklit ederek ve genellikle de onun egemenliği altında gelişti. Rodinson bu eseri yazarken, Avrupa merkezciliğinden sıyrılmış, marksist kuramların dogmatikliğini de eleştirmiş, gelin görün ki, marksist yöntemin dışına çıkamamıştır. Bu durum, yazarın İslam’a dar bir açıdan baktığını kanıtlar. Zaten hadis ve Kuran hakkındaki bazı hatalı düşünceleri, klasik bir oryantalistten çok da farklı değildir. Rodinson, İslamiyet’i ilerlemeye engel olarak görmediği için, Müslüman toplumlara marksist düşünceye tutunmalarını istiyor. Rodinson bilmelidir ki, Anadolu irfanı böyle bir şeye müsaade etmez. Türkiye’ye tanımayan bir entelektüel olduğu aşikardır. Kitap genel olarak fena değil, fakat beni sinirlendiren husus, İslam ekonomisini bir alternatif olarak görmemesi ve bundan hiç bahsetmemesidir. Diğer bir husus, İslam ülkelerinde sosyal adalet düşüncesi yayıldıkça, kitlelerin imanını kaybedeceğini ve İslam’ın ilerici güçler tarafından yıkılacağını söylüyor. (Yazar İslam’ın yıkılışını beklerken, benimsediği ideoloji olan sosyalizm yıkıldı. Şüphe yok ki, Rodinson ahmak bir adam.) Bunun gibi hususları göz ardı edersek, kitaba 6/10 veriyorum.

İslam ve KapitalizmMaxime Rodinson · Gün Yayınları · 200221 okunma

·

113 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Cemil Meriç okuru