Geride Kalanların HikâyesiSamançının Colu, eserin orijinal ismidir. Yine gerçek bir öyküye dayanır. Ciyde köyünü de içine alan kolhozda, ismi gerçekten Tolgonay olan bir kadın vardır ve bu kadın eşi ve çocuklarını cepheye göndermiştir. Cengiz Aytmatov, küçükken ailesiyle birlikte Tolgonay Ana’nın evinde misafir olmuştur. Bu arada Tolgonay, bizdeki Dolunay, Tolunay demektir.
Eser 1963 yılında yayınlanıyor. Çok kısa sürede önce Sovyet ülkelerinin dillerine, ardından Türkiye Türkçesinden, Rumenceye, Arapçadan Farsçaya, İspanyolcadan Almancaya kadar pek çok dile çevriliyor. Aytmatov’un en bilinen ve en sevilen eserlerinden biridir.
Benim de ilk göz ağrım, okuduğum ilk Aytmatov kitabıdır. Bir nevi ilk görüşte aşkın başladığı eserdir.
Erkekleri askere alınan köylerde geride kalanların çektiği sıkıntılar etkileyici bir üslupla anlatılır. Eldeki yetersiz yiyeceğin muhtaç olandan başlanarak dağıtılması, dört gözle beklenen hasat zamanları, umutların hasat zamanına ertelenmesi, savaş yüzünden ürünün hemen hepsinin merkezden istenmesi, boşa çıkan umutlar, yine açlık, sefalet, bir yandan cepheden gelen ölüm haberleri, umutsuz bekleyişler, savaşın uzun sürmesi üzerine aşağı çekilen cepheye çağrılma yaşı, yine gidenler, ayrılıklar, gözyaşları... Yani tek kelimeyle ve bütün zulmetiyle; savaş.
Kitap yaklaşık 140 sayfa olmasına rağmen etkileme gücü bakımından çok üst seviyededir. Romanda toprakla dertleşen kişi bir Kırgız anası olan Tolgonay ‘dır. II. Dünya Savaşı’nın büyük acıları bozkırdaki bu insanları da derinden etkileyecektir. Savaşa eşi Suvankul’la birlikte Kasım, Maysalbek ve Caynak adlı oğullarını da gönderip, geride gelini Aliman’la birlikte köyde kalan Tolgonay’ın geri dönüşlerle anlattığı o hikâye bittiğinde, biz okurlar için adeta bir okunmuşluk hissi değil de, bir film seyretmiş hissi de kalıyor geriye. Hemen her sahnesini gözümüzde canlandırabildiğimiz harika bir anlatım.
Toprak Ana, Aytmatov’un en özel eserlerinden biridir demiştim. Onu okuyanların mutlaka favori sahneleri ya da karakterleri olur. Benim oradaki en sevdiğim karakter öğretmenlik okuyan ancak cepheye gitmek zorunda kalan ortanca oğlu Maysalbek’tir. Gerçi, diğerlerine haksızlık yapmak istemem, hepsi çok iyi resmedilmiş karakterlerdi. Ama Maysalbek bir adım daha öndeydi benim için. En unutulmaz sahnem ise Tolgonay ve gelini Aliman’ın, peronda birkaç dakika kalacak olan Maysalbek’i görmek için istasyona gittikleri sahnedir. O mahşer yerinde Maysalbek’i aramaları, tren hareket etmek üzereyken pencereden onun el sallaması, o karlı hava, tren rayları…
Muhteşem bir anlatıma sahiptir. Sizi alıp sarmalar ve Kırgız bozkırlarına götürür. Ama her şeyden önce bir geride kalanlar hikâyesidir. Çünkü biz savaş denince hep cephe hattını, savaşanları hatırlıyoruz. Ancak Aytmatov, bizzat yaşadığı cephe gerisini de o kadar mükemmel anlatır ki, biz de gidenlerin dönmesini bekleyenlerden birisi oluruz.
Toprak Ana’nın da otobiyografik çizgiler taşıdığı açıktır. Aytmatov, o yıllarda yaşından büyük sorumluluklar üstlenmiştir. Onlardan birisi de çok kötü bir vazifedir. Aytmatov, vermek zorunda kaldığı bu kara haberleri şöyle anlatır: “En korkuncu bu kara kâğıtları aile yakınlarına dağıtmaktı. Kara kâğıt, kara haber celbi, tarafımdan teslim edilmek zorundaydı... Sessizce okuduğum kelimeleri Kırgızcaya çeviriyordum... Ben kâğıdı verirdim, 'sakla' derdim ve sonra annelerin ezik bir ağlama sesi, derin bir çığlık olarak aniden çıkıverirdi. Çırpınan, hıçkıran ve sonra uzun, bitmez, sonu gelmez kederli bir ağlama ile patlardı. Dünyaya getirilip büyütülen ve sonra da o hayata veda eden bir oğula karşılık olarak verilen bu kâğıt parçası mıydı?"
