Sözler ve Alıntılar
Padişahların dini otoritelerinin temsilinde önemli rol oynayan şeyhülislâmlara, makamın manevi gücünü ve otoritesini koruyabilmek amacıyla Divan-ı Hümayun'un asli üyeleri arasında yer verilmemişti. Böylece şeyhülislamlar üst düzey ulemayı atama yetkilerinin dışında genel olarak idari sorumlulukların dışında tutulmuştu.
Şeyhülislam şeriata aykırı bulduğu bir işlem için fetva vermeyebilirdi. Bundan dolayı fetvalar, padişahları hukuksal açıdan denetleyen bir mekanizma olarak görülebilir. Fakat gerçekte, kişilikleri ve bilimsel yeterlilikleri acısından son derece güçlü olan birkaçı dışında şeyhülislamlar padişahın istediği fetvaları vermek zorunda kalmışlardı. Yani hukuksal denetim mekanizması olarak görülen fetva, gerçekte tam işlemiyordu.
M.Şemseddin (Günaltay)'e göre, sıradan halkın eğitim düzeyini artırmak için öncelikli olarak hocaların ve imamların eğitiminden işe başlanmalıydı. Çünkü, kendisi söyle der: bir köylü,Sarbon Üniversitesin'den mezun bir efendinin parlak fikirlerinden bir şey anlamaz. İstanbul yüksek mekteplerinden tomarlarca şahadetname(diploma) almaya muvaffak olmuş bir zatın sözlerini dinlemez. O ruhlar kendisine pek yabancı, o telkinler pek bigane, belki de pek tehlikeli görünür. Köylü, ancak ruhunun munisi, fikrinin aşinası olan imamın telkinlerini, hocanın va'zu nasihatinidir ki (vaaz ve öğütlerini) kesin bir teslimiyet ile dinler ve kabul eder. İmamlar ve hocalar kendisini ne yola sevk ederlerse, düşünmeksizin, tereddüt etmezsizin, hemen o yolu takibe koyulur.
Osmanlı devletinin Yıldırım Bayezid devrinde başlayan merkezileşme sürecinin Fatih Sultan Mehmed'le doruğa çıkışıyla birlikte, Osmanlı ulemâsı tam anlamıyla kurumlaşmış bir sınıf haline gelmiş, şeyhülislam da bu kurumlaşmanın en tepedeki temsilcisi olmuştur.
1830' da Avrupa devletlerinin baskısıyla Yunanistan ve Mora' nın bağımsızlığını kabul eden Osmanlı Devleti, halkın tepkisini susturmak için dönemin şeyhülislamı Abdülvehhab Efendi' den,İslam Devleti 'nin diğer topraklarındaki Müslümanların kurtuluşu için bu ayrılışın uygun görüldüğünü belirten bir fetva almak zorunda kalmıştı.