Filozoflar ve müzik
Kindi ve İhvân-ı Safâ için müzikte önemli olan onun neyi yansıttığı iken Farabi ve İbn-i Sina için bu konuda önemli olan onun bize ne yaptığıdır.
Analoji
Filozoflar, şairler; kainatın bir bütün olarak işleyişini canlandırmak için bir kâinat musikisi yakalamayı bile düşünmüşlerdir.
Bu yüzden büyük bir senfoninin, bütünüyle bir kâinat olduğu ileri sürülmüştür.
Aşk ve Ritim
Aşkı, daha ileride ilahi aşkı ifade etmenin en iyi yolu medeniyetimizde şiir ve musiki olmuştur...şiirde belli ölçüler içinde kendini gösteren ritim, bir şekilde âlemdeki ritim ve ahengi yakalamaya çalışır.
Gazzali ve İbni Sina ya göre guzelligin özü mükemmelliğin kabul ve teslimidir ve her şeyin kendine göre bir mükemmellik şekli ya da tarzı vardır.
Ama dış güzellik, bir şeyin gerçek güzelliği konusunda sadece bir rehberdir.
Sonsuza uzanma duygusu
Büyük taç kapılar ve bazı geniş satıhlarda olduğu gibi İslâm sanatının her türlü tezhip ve tezyinatında bir desendeki bir birimden ötekine, bir desenden başka bir desene ve bütün bir görüş alanından başka bir görüş alanına geçmeye âdeta zorlayan bir hareket vardır.
Ama bu, hiçbir eserde sonuca ulaşmaz
Sanat eserinin gayba uzanışta bir köprü ucu olması
Olmasaydı pîş-i çeşm-i halka bir perde cihan
Kimse görmezdi bu nakşı mâsivâ-yı perdede
Sanatçı kendisini, işinin tek fâili olarak görmez
Yaptığı işle bütünleşmesi sonucu: kişisel varoluş bilinci öyle bir noktaya ulaşır ki burada; o, başlangıç ve sonu itibariyle ait olduğu hakikatte kendisini kaybeder veya
yeniden bulur.
kabe
İslâm'ın manevi tutumunun bir yansımasıdır. Yâni herhangi belli bir yer ve merkez olmaktan çok, sonsuzluk ve sınırsızlığın vurgulanmasıdır.
Muhsinlerden olursak eğer.
Elbette din, sanat değildir ama duyarak, düşünerek ve zevk alarak yaşamak;
bir sanattır.
Hakikât, mârifet, ahlâk
İman, ihsanla güzelleşir ve görünür hâle gelir. Başka bir ifadeyle ihsan, imanın ahlâki ve estetik düzeyde bir tezahürüdür.