Arif-i ahval olan bir hâlete dil bağlamaz İnkılâb eyler zamân ikbâl olur idbâr olur
“İşi bilen, içinde bulunduğu duruma gönül kaptırmaz; aşağıdayım diye yerinmez, üstteyim diye öğünmez yani; zira bilir ki, zaman değişir, roller değişir, çıkış da var iniş de…”
Sayfa 37
Halk içinde mu'teber bir nesne yok devlet gibi
Olmaya devlet cihânda bir nefes sıhhat gibi.
(Halkın gözünde devlet (iktidâr) gibi değerli bir şey yok.
Halbuki şu dünyada bir nefes sıhhat gibi devlet (güç) olamaz.)
Saltanat didükleri ancak cihân gavgasıdur
Olmaya baht u sa'âdet dünyede vahdet gibi.
(Saltanat dedikleri sadece bir dünya
160 syf.
·
Puan vermedi
Okur Takip Önerileri
(* Mülk kelimeleri '' melik'' diye de okunabilir)
Bakınız metin "adl" ile başlıyor, "adl" ile bitiyor. Yani başı (M adalet, sonu adalet. Öteki unsurlar çemberin neresinde olunsa olsun, dönüp dolaşıp gelecekleri yer adalettir. Şimdi gelelim açıklama faslına.
1. İnsanoğlu tek başına yaşayamaz (Yalnızlık Allah'a mah- sus). Çünkü insan medeniyyün-bit'tab'dır. Yani yaratılış itibarı ile cemiyet halinde yaşaması gerekir. Ve öyle de yaşar.
2. Cemiyet halinde yaşayan insana bütün fertlerin tâbi olacağı bir mevzuat lazımdır. Bu töre olabilir; kanun, örf, şeriat olabilir.
3. Bu mevzuatı ayakta tutacak (ona uyulmasını sağlayacak) bir organizasyona ihtiyaç vardır. Bu padişahtır, devlettir, hükümettir.
4. Fertler cemiyet halinde yaşayabilmek için, yani medeni olabilmek için kanuna, örfe, padişaha, devlete, hükümete itaat etmek zorundadırlar.
5. Padişaha (devlete-hükümete) itaati mümkün ve zaruri kılan padişahın (devletin-hükümetin) âdil olmasıdır.
6. Çünkü adalet mülk ve devletin salâhının teminatıdır (Adalet mülkün temelidir).
7. Mülkü korumak için askere ihtiyaç vardır.
8. Askerin varlığı için mal (toprak-mahsul-üretim) ve para lazımdır.
9. Üretimi yapan, toprağı ihya eden ve parayı sağlayan (vergi veren) râiyettir (yani halktır).
10. Vergiyi adaletle toplamak ve adaletle harcamak padişahın (devletin, hükümetin) görevidir.
11. Cihanın ayakta durmasının (yani nizâm-ı âlemin) asıl sebebi adalettir.
Bu kadimden gelen bir formüldür. Osmanlı'ya kadar ulaşmıştır. Bu formül devlet-adalet-hükumet yahut padişah, -yani sen ona ne dersen de- ile halk arasındaki münasebeti belirliyor.
Sayfa 81Kitabı okudu
Eski kitaplarda yazar, okuyanlar bilir, okumayanla- ra hatırlatalım. Meselâ İbn Haldun'un Mukaddime' sinde, Kınalızâde'nin Ahlâk-ı Alâi'sinde vardır. Bir çember çizilir.
Bunun adı "Dâire-i Adalet" veya "Adalet Dâiresi"dir. Altına şu metin ilave edilir.
Metni aynen veriyorum, sonra şerh edeceğim.
Adldir mûcib-i salah-ı cihan
Cihan bir bağdır dîvarı devlet
Devletin nâzımı şeriattır
Şeriata olamaz hiç hâris illâ mülk Mülk zapt eyleyemez illâ leşker Leşkeri cem edemez illâ mal
Malı cem eyleyen râiyettir
Râiyeti kul eder pâdişah-ı âleme adl.
(1)
Sayfa 80Kitabı okudu
DÜZELTİLEN BASKIYA EKLENEN NOTLAR
a. Sümer yapıtlarının yazıldığı kil tabletler için belirlenen IÖ 2000 tarihi, Mezopotamya kronolojisinde anahtar bir figür olan Ham- murabi'nin için IÖ yaklaşık 1750 kadar geri bir tarihe gittiğini gösteren son çalışmaların sonucu olarak, 250 yıl kadar indirilme- lidir.
Sayfa 204Kitabı okudu
