Tarihi değiştiren herkes gibi Charlemagne da sosyal ve politik ihtiyaçların kendi zamanına dayattığı evrimi hızlandırmaktan başka bir şey yapmadı. Oynadığı rol, çağının yeni eğilimlerine o kadar uyuyordu ki, ne kadarının kendinden ne kadarının koşulların zorlamasından oldu-ğunu ayırt etmek çok zor,