1800lü yılların ünlü Fransız yazarı Alexandre Dumas’nın 1.500 sayfalık bu uzun mu uzun romanı, okuyucusunu tarihi bir maceraya sürüklüyor. Döneminde tefrika edildiğinde büyük yankı uyandıran, Dumas’nın özellikle kadın hayranlarını büyüleyen bu roman, heyecanlı ve sürükleyici kurgusunun yanı sıra merkezinde yer alan sıra dışı aşk hikayesi ile de etkiliyor okurunu. En ünlü klasiklerden olmasının yanı sıra ülkemizde, beğendiğim senarist Kerem Deren’in kaleminden, “Ezel" dizisine ilham kaynağı olması ile de iyi tanınıyor.
Roman, genç denizci Edmond Dantes’nin hiçbir suçu olmadan, kendisini çekemeyenlerce tuzağa düşürülüp hapse atılmasını ve sefil zindanlarda 14 koca yıl geçirdikten sonra kaçarak intikam peşinde koşmasını konu alıyor. Dumas’nın kurguladığı zindan, kaçış ve intikam öyküleri o kadar kurnaz, etkileyici ve dönemin ruhuna uygun ki, okuyucuyu peşinden sürüklüyor ve 1.500 sayfa hızlıca akıp gidiyor. Tabii bu noktada bu uzun romanı yazarken Dumas’nın bir gölge yazar (Auguste Maquet’i) kullandığını da belirtelim; uzun, duygu yüklü, okuyucusunu gözyaşlarına boğan diyalogların ve betimlemelerin bir kısmı, Dumas’nın kurgusu doğrultusunda, Maquet tarafından yazılıyor.
Romanı incelerken dönemin atmosferini bilmekte fayda var. 1800lü yılların ortasında, Marsilya, Roma ve Paris’te geçiyor roman. Aristokrasinin hakimiyetinin devam ettiği dönemdeyiz hala; 20 yıl önceki Fransız ihtilalini ve Jakoben’lerin parçalanmasını takiben Fransız tahtı soylu krallar ile yenilikçi imparator Napoleon arasında el değiştiriyor. Romanın hikayesinin de dayandığı belirsizlik dönemleri; iktidarın taraflar arasındaki hızlı değişimi dünün kahramanlarını bugünün hainleri yapıyor; ihanetler, tuzaklar, gözden düşmeler sırasında sermaye el değiştiriyor, her zaman olduğu gibi köşe dönücüler de hazır, bekliyor. Dumas krallık çevresindeki bu kaosu ve değişimi hicvediyor.
Dönemin toplumsal atmosferi de günümüzden oldukça farklı. Aristokrasinin çok kuvvetli olduğu dönemdeyiz; soylu olmayan herkes çalışmak zorunda, ancak soyluların böyle bir derdi yok; zira en prestijli meslekler olan üst düzey devlet memurluklarına zaten sadece soylular yerleştiriliyor (bir nevi günümüz bankamatik memuru gibi çoğunluğu). Soylu iseniz; erkeklerde de, kadınlarda da birinci öncelik dış görünüş. Soyluların ciddi bir zamanı dönemin modasına uygun kıyafet diktirmek, giyinmek, süslenmek ve davetler düzenlemekle geçiyor. Gösteriş o kadar ön planda ki, Dantes -arada hicvetse de- kahramanlarının görgüsüzlüğünü ya da asilliğini vurgulamak için detaylı mekan ve kıyafet tasvirlerinden yararlanıyor. Dolayısıyla para da en büyük güç ve iktidar kaynağı, ve maalesef, kahramanını haklı ve üstün kılabilmek için Dantes de hikayesini, gizli bir hazineden sağlanan esrarengiz zenginliğe dayıyor.
Genç Dantes’yi iyiliğin merkezine koyarak onun ve sevdiklerinin mahvına sebep olan herkesi cezalandırıyor romanında Dumas. Bu yüzden karakterlerde iyi/kötü ayrımları çok belirgin ve roman boyunca da değişmiyor. Bizim eski Türk filmlerini hatırlatan bir tadı var; iyiler çok iyi ve her zaman iyi, kötüler de alabildiğine ve değişmezcesine kötü. Öyle ki kötüler zevksizliklerinden, kabalıklarından, çirkinliklerinden, hatta de Villefort’un oğlu minik Eduard’da olduğu gibi çocuklarının terbiyesizliğinden bile kolayca ayırt edilebiliyorlar. Bu sembolik anlatım her ne kadar gerçekten son derece uzak olsa da döneminde büyük ilgi çekiyor. Haksızlıklara karşı savaşan ve intikam alan Dantes’nin gerçeküstü maceraları; sınırsız zenginliği, olağanüstü planlama yeteneği ve kusursuz zamanlaması ile Binbir Gece masallarından fırlamışa benziyor. Ayrıca bu tarihi roman, dönemin esrarlı ve merak edilen Doğu kültürüne, hatta Osmanlı İmparatorluğu’nun son dönemlerindeki Balkan isyanlarına kadar bir çok esrarı ve büyülü atmosferi de Avrupalı okuyucusunun önüne seriyor.
Çağdaşı Rus yazarlarla kıyaslandığında edebi anlamda pek bir şey vaat etmiyor roman. Dumas’nın karakterleri çağdaşı Dostoyevski ya da Tolstoy’da gördüğümüz derinlikten çok uzaklar; yazar karakterinin iç dünyasına girmektense yüzeysel ve basmakalıp değerlendirmeler ile yetiniyor. Detaylı odaklandığı tek karakteri kahramanı Dantes; onda bile, haksızlığa uğramış, gençliğini ve hayallerini yitirmiş ve gücü eline geçirince intikam peşine düşmüş bu adamın ruh dünyası, yaşadığı iç çelişkiler, güç-inanç çatışmaları yazarımızı gereğinden az meşgul ediyor.
Yıllar önce kısaltılmış bir versiyonunu okuduğum romanın bu kez tamamını okumaya karar verdim. Romanın kalbini oluşturan esrarı zaten bildiğimden bu bitmek bilmez 1.500 sayfa çok da büyük keyif vermedi bana. Yine de Dumas’nın dönemini hicveden bu macera romanı, Dantes’nin temsil ettiği “ilahi adalet” kavramı ve haksızlık yapanın sonunda cezasını bulduğu mutlu dünya kurgusu ile, sürekli ettiğimiz duaların karşılığıymışçasına, her dönem ilgi çekeceğe benziyor.
