Beyitin ilk kelimesi üç taifeyi reddediyor. 1) Yahûdîler, 2) Hristiyanlar, 3) Modernistler. "Ölmeyüb"... Demek İsa ölmemiştir. Yahûdîler onu öldürdüklerini sanırlar. Hristiyanlar "İsa çarmıha gerildi, öldü, dirildi, kaldırıldı" derler. Süleyman Çelebî, ölmediği halde refedildi, olduğu gibi, nasılsa öyle bir yol buldu, yolcu oldu, bi-iznillah seyretti ve varacağı yere vardı diyor. Yahudilerden ziyade Hristiyanların reyine yaklaşan modernistler iki kısımdır. Bunlar İsa'nın öldüğünde ittifak ederler. Ref'inde bir kısmı bedenen kaldırıldığını savunur; bir kısmı ruhen kaldırıldığını savunur. İkinci kısmın dalaleti büyük olsa gerektir. Çünkü tabiat kanunlarına uygun bulmamaktan dolayı bunlar vakıayı inkâr etmişler. Süleyman Çelebî, Hz. İsa hiç ölmedi, ölmediği halde hem ruhu hem bedeni göğe kaldırıldı diyerek son iki görüşü de reddetmektedir.
İkinci mısrâdan, nüzüli İsa'nın mahiyetine dair bir şeyler de öğreniyoruz. Birinci mısrâ ref'i İsa'yı anlatıyordu. İkinci mısrâ ise, Hazret-i İsa'nın nüzülden sonra nübüvveti sâkıt olmasa bile, ictihad ve reylerinde Hazret-i Hâtemü'l-Enbiyâ'nın nübüvvetine bağlı olacağını bildirir. Çünkü ümmet, özelde ümmet-i Muhammed kavramı dinde, şeriatta Hazret-i Hâtemü'l-Enbiyâ'ya ittibâ edenlere denir. Bu nihayet Hazret-i İsa nüzûl ve refinin kendisine bağlandığı bir hikmettir.
"Ref'i İsa'dan murâd nüzûl etmesidir" gibi bir şey söylenebilir mi, bilmiyorum. Ben herhalde söyleyemem. Süleyman Çelebî de bence ikinci mısrâda böyle söylemiyor. Bir hüsn-i ta'lîl san'atı ile Hz. Hâtemü'l-Enbiyâ'nın ümmeti olmak pâyesine erişmek için evvelkilerin nasıl can attıklarını anlatıyor. Hz. İsa'nın Ahmed'i (s) etrafına tanıtmak için ayrıca bir çaba sarf ettiği söylenir. Hatta nüzûl hikmetlerinden birinin de Hz. İsa'nın bu çabasının mükâfâtı olduğu söylenir. Sanıyorum Hz. Musa hakkında da bir haber vâriddir. Yine "şimdi sağ olsalar bana ittibâdan başka yol bulamazlardı" meâlinde bir haber de vardı. Böylece Süleyman Çelebî bu ehadis-i şerîfeyi istinatgâh edinerek ref'i İsa aleyhisselam hikmetlerinden birini seçip illet olarak sunmuş: İsa ölmeden göğe çıktı sana ümmet olabilmek için.
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.