Duman bir geri dönüş romanı. Aldığı eleştiriler, tepkiler sonucu kalemini asmaya ve bir daha yazmamaya karar veren Turgenyev yazma içgüdüsüne yenik düşerek yazın hayatına bu kitapla geri dönüş yapmış. Yazmadığı süre içinde aldığı olumsuz tepkiler onu sindirmek yerine tetiklemiş, itici güç haline gelmiş. “Bu son düşüncesinin üzerinde daha fazla durmadan, bu düşüncesini bastırarak, ondan uzaklaşarak, kendisinin nasıl olup da tekrar... o bozulmuş sosyete yaratığını, içinde bulunduğu bütün o iğrenç, yabancılaşmış ortamıyla birlikte tekrar nasıl sevebildiğini düşünmeye, kendine şaşmaya başladı.” Kitabın tanıtım yazılarında genel itibarıyla eleştirel yaklaşımdan bahsediliyor ama burada eleştiriden çok daha ötesi var. Turgenyev Rus yüksek sosyetesi ve aristokrasisine, geleneksel Rus düşüncesine sert, alaycı ve aşağılayıcı bir tavırla resmen saldırmış. Bununla yetinmemiş kafasına taktığı kişileri yansıtan roman kişileri yaratarak yerden yere vurmuş. Kim bilir bunlar hangi mevkide ve makamda görev alıyorlardı? Biz aralarından günümüzde de bilinirliği sebebiyle ancak Dostoyevski’yi seçebiliyoruz. Fakat Turgenyev, Dostoyevski’nin yazınsallığı üzerine bir eleştiri getirmiyor. Kişiliğini roman kişilerinden birine yansıtıyor, kitabın genelinde de özel yaşamını aşağılayıcı bir şekilde yeriyor. Dostoyevski’nin özel yaşamı malumunuz ama bu saldırıyı hak edecek ne yapmış bilemiyoruz. Yalnız Dostoyevski’nin de romanlarında farklı şekillerde Turgenyev’i taşladığı biliniyor. Üstelik yazar Turgenyev’in sadece Dostoyevski ile değil Tolstoy’la da arası bozuk. Tolstoy’dan yumruk yediği bir tartışmadan ve devamında yine Tolstoy’un düello isteğini yazdığı bir mektuptan bahsediliyor. Kitap düşünsel anlamda da tetikleyici. Rus milliyetçiliği ve yaşam anlayışı Turgenyev’in saldırısına en çok maruz kalan taraf. Bunun yanında slav milliyetçiliği, yeni yeni serpilerek taraftar toplayan sosyalist düşünce, batı yanlısı düşünceler karşılaştırılarak irdeleniyor. Turgenyev’in batı yanlısı bir görüşü var ve cumhuriyetçilerin yanında yer aldığını çekinmeden gösteriyor. 19. yüzyıl Rusya’sının sorunları hikaye ile birlikte –yine de bir üstünlük arayışına girmeden var olan gerçekliğiyle kitapta yer alıyor . Turgenyev’in bu kitapla geri dönüşünde çağdaşı Rus yazarlardan belirgin şekilde ayrışma çabasını görüyoruz. Yarattığı karakterler ve olaylara yaklaşımı Fransız edebiyatına, Balzac ve özellikle Flaubert’e çok yakın. Yazarın ismini bilmeden kitabın içinden bir takım değişikler –şehir isimleri gibi- yapılarak okusaydım mutlaka ‘Kim bu Fransız?’ diye sorardım. Kitapta tanrı anlatıcı tekniği, hikaye anlatıcısına dönüştürülerek uygulanmış. Olaylar Moskova ve çoğunlukla Rus sosyetesinin uğrak yeri Almanya’nın kaplıca şehri Baden’de geçiyor. Zaman doğrusal ilerlese de ihtiyaç duyulduğu yerde hikaye anlatıcısı geçmişe dönerek okuyucuya aktarım yapıyor. Başlangıçtaki anlatım Fransızca deyimlerin çokluğundan, üç isimle yer alan Rus karakterlerden, saldırma(eleştiri) ereğiyle yoğunlaşan betimlemelerin anlamsızlığından karma karışık ve gerçekten sorunlu. Okuyucunun iyi bir kitap okumak için öncelikle bu sorunu aşması gerekiyor. Devamında eleştiriler seyrekleşerek anlamlı hale geliyor, başarılı betimlemeler metne güç katıyor. Hikayenin temeli Litvinov ve İrina’nın iki farklı zaman dilimindeki yaşadıkları aşka dayanıyor. Geniş kısmını İrina’nın evli, Litvinov’un nişanlı olduğu ikinci bölüm kaplıyor. Burada duralım. Hikaye klişeleşmiş yasak aşk hikayesi olarak hatta uğraşılırsa ikinci ve esas bölümü zengin kızla fakir oğlanın yasak aşkı olarak bile değerlendirilebilir. Fakat biz öyle yapmayalım ve soralım. Böylesine çarpıcı güzelliğe ve zekaya sahip hangi kadın sahip olduğu gücün karşılığını yaşamdan almak istemez ki ve hangi erkek böylesi bir kadının ilgisine kayıtsız kalabilir ki? Kısacası sadece baş karakterleriyle değil ele alınan her karakteriyle alt metin okumalara çok müsait ve okuyucuyu buna mecbur bırakan bir roman Duman. Yasak aşkı işleyen romanların arasında en başarılılarından biri diyebilirim. Turgenyev’in evli bir kadınla dönem dönem ve yıllarca süren ilişkisinin bunda etkisi var mıdır bilinmez. Kitap yayınlandığı dönemde fazla ilgi görmemiş. Ben bunu eleştirel (saldırgan) yapısına bağlıyorum. Üstelik o dönemin okuyucu kitlesinin neredeyse tamamına yapılmışsa bu saldırı… yoksa kitap başarılı ve okunmayı fazlasıyla hak ediyor. Tercih eden arkadaşlara keyifli okumalar.

DumanIvan Turgenyev · İş Bankası Kültür Yayınları · 20121,068 okunma

·

146 görüntüleme

Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.

Gönderi

Varsız