Aşkın Yıkıcı Etkisine Maruz Kalmak ve Özgür Kadın Teması Üzerine: Carmen
"Bana bir şey yasak edildi mi, o şeyi derhal yaparım." - Carmen (sayfa 59)
1. Prosper Merimee Kimdir?
Fransız yazar, arkeolog, tarihçi, çevirmen 
Prosper Mérimée, 1803’te Napolyon dönemi Paris’inde doğdu. Ressam anne baba ve entelektüel yakın çevresi sayesinde okumaya meraklıydı. Dil öğrenmeye yatkın olması sebebiyle küçük yaşlardan itibaren İspanyolca, İngilizce, Yunanca ve Latincenin yanı sıra, 
Nikolay Gogol ve 
Aleksandr Puşkin gibi yazarların eserlerini çevirebilmek için Rusça da öğrendi. Hukuk eğitimi de gören Merimee, arkeoloji ve tarih alanlarında ülkesi Fransa’da birçok çalışma yaptı. İspanya’ya dair özel bir ilgisi vardı ve oraya dair gezilerinden birinde gelecekte Montijo Kontu olacak bir aristokratla tanışarak sıkı bir dostluk kurdu. Bu durum, Merimee’yi ilerleyen yaşlarında Fransa’da senatörlüğe getirdi. Merimee, 67 yaşında Fransa’nın Cannes şehrinde aktif olarak çevirmenlik hayatına devam ettiği esnada öldü.
2. Eserleri Hakkında Kısaca:
Oyunlar, romanlar, deneme ve makale yazılarının yanı sıra, uzun öyküler de kaleme alan Merimee’nin birçok kez sinemaya da uyarlanan en meşhur novellası 
Carmen’dir. Tarihi konularda 
Walter Scott’tan, drama konusunda ise Aleksandr Puşkin’den etkilendiği bilinen Prosper Merimee’nin özgün ve yaratıcı bir dil yakaladığını söylemek mümkündür. Mistisizme dayalı eserler de kaleme almış olan yazarın kendi uzmanlık alanlarını eserlerinde kullandığını görürüz. Nitekim Carmen’de de buna yönelik bir kurgu çıkar karşımıza. Dünya tarihinin en ilginç halklarından biri olan “çingeneler”e değinilen öykü aynı zamanda garip bir aşk öyküsü de anlatır bize.
Carmen'in Türkçedeki ilk çevirisi 
Avni İnsel tarafından yapılmış ve 1936'da basılmıştır. O günden bugüne dek onlarca yayınevinden basılan kitap, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları'nın Hasal Âli Yücel Klasikler Dizisi'nde de yer alıyor. 
Berna Günen'in çevirdiği Carmen haricinde yazarın dilimizde birkaç kitabı daha mevcuttur. 
Fırsat, 
Arafın Ruhları ve 
Ines Mendo gibi oyunları ve novellaları okumak için tercih edilebilir.
3. Carmen Ne Anlatıyor?
“Tıpkı Doğu’daki ekmek ve tuz paylaşımı gibi İspanya’da da puro değiş tokuşu dostane ilişkiler kurar.” (sayfa 5)
1845’te kaleme aldığı bu uzun öyküsüyle edebiyat tarihine ilginç bir aşk hikâyesi armağan etmiştir Merimee. Edebiyat dünyasında pek görmeye alışık olmadığımız fakat dünyanın dört bir yanına dağılmış olan bir halkı, çingeneleri merkezine alır ve onların tarihlerine de değinerek bir öykü anlatır. Özgürlüğüne son derece düşkün, fazlasıyla güzel bir kadın olarak resmedilen Carmen ile Don Jose’nin uzun bir zaman dilimine yayılan ilişkileri gerçekçi bir zeminde işlenir ve biz de dünyanın birçok farkı noktasında buluruz kendimizi. Onların sıra dışı aşk öyküsünün nasıl neticeleneceği merakımızı yukarıda tutarken, bir yandan da çingenelerin tarihlerine dair birçok bilgi öğreniriz. Bu kadim ve ilginç halkı tüm yönleriyle ele alan Merimee, onların kültürlerine, dillerine ve dünya görüşlerine yer veriyor.
Öykü, bir yolculukla başlıyor. Anlatıcımız yanına rehberi ve Roma İmparatorlarından Julius Caesar’ın “Yorumlar” kitabını alarak düşüyor yollara. Amacı Caesar’ın cumhuriyet taraftarlarına karşı son kez bütün kozlarını oynadığı unutulmaz savaşın izini sümektir. Monilla civarında olduğunu düşünür ve iki at ile bir rehber kiralayarak hedefine doğru ilerler. Avrupa’da âlimlerin kafasını kurcalayan bu meseleye açıklık getirmek isteyen karakterimiz ile yazar Prosper Merimee arasında bağ kuruyoruz ister istemez. Merimee’nin, bir zamanlar Endülüs Emevi Devleti’nin bulunduğu topraklardaki arkeolojik çalışmalarından hareketle öyküsüne karakter olarak kendisini yerleştirdiğini söylemek mümkün olabilir.
Yolculukta karşılarına başka bir yolcu çıkar. Rehberi Antonio’nun adama güvenmemesi ve ikirciklenmesine karşın anlatıcımız ona bir şans vermeyi uygun bulur. Sohbet esnasında birbirlerine puro ikram etmeleri aralarındaki dostluğu sağlamlaştırır ve yolculuğa birlikte devam edilir. Kafile, Cordoba’ya doğru ilerler. Karşılarına çıkan bu esrarengiz adamın arananlar listesindeki Jose-Maria olma ihtimali vardır. Oldukça tehlikeli olan bu kişiyle yolculuk yapmak temkinli olmayı gerektirir. Geceyi geçirmek için bir hana varılır. Antonio huzursuzdur ve bu kişinin kanuna teslim edilmesi gerektiğini düşünür. Öykünün anlatıcısı kritik bir hamleyle Don Jose’ye büyük bir yardımda bulunur. Bu esnadan sonra ise hikâyenin ana ekseninde yer alır. Uzun bir zaman dilimine yayılan Carmen isimli kadınla olan olan ilişkileri, aşkla başlasa da, birçok farklı badirelerden geçer ve nihayete erer.
"Haydut" olarak tanıdığımız Don Jose'nin geçmişe dönük anlattığı öyküsünde aslında bir asker olduğunu öğreniriz. Ardından asker kaçağı ve eşkiyalığa giden sürece tanıklık ederiz. Tüm bunların sebebi ise "aşk" olarak görünmektedir.
4. Aşkın Etkisi ve Özgür Kadın Teması:
"Ben seni artık sevmiyorum, sense beni hâlâ seviyorsun." -Carmen (sayfa 63)
Merimee'nin bu yapıtından en çok dikkati çeken unsur elbette ki Carmen adlı kadının özgürlüğüne düşkün olarak resmedilmesidir. Kimseye eyvallahı olmayan, kendi ayakları üzerinde durabilen, korkusuz, gözü pek, güzel ve güçlü bir kadın olarak anlatılır ve öyküdeki rolüyle de bu tanımları kesinlikle hak eder. Özgürlüğün cinsel boyutu da bu tanımlara eklendiğinde, dönemine göre Fransız Edebiyatında örneğine pek de alışık olmadığımız bir kadın portresiyle karşı karşıya kalırız. Bu sebeple Merimee kimilerince eleştirilmiş ve Carmen karakteri ile "iffetsiz kadın"ı resmettiği gerekçesiyle eseri karalamalara maruz kalmıştır.
Bir diğer önemli etken ise öyküde aşk kavramının işlenişidir. Çift taraflı bir aşktan bahsetmek mümkün olsa dahi, ancak bu kısa bir süre için geçerlidir. Zira Carmen'in gönlü bir kişide uzun süre kalamayacak kadar özgürdür. Sürekli farklı adamlarla birlikte olsa da, Don Jose'nin ona karşı büyük bir aşkı vardır. Ya da bu durumu bağlılık olarak adlandırmak da yanlış olmaz. Zeki Demirkubuz'un Kader ve Masmiyet filmlerinden aşina olduğumuz bir kurguyu Carmen'de görmek bizlere Demirkubuz'un ilham kaynaklarından birini açık ediyor şüphesiz. "Ölümüne aşk" teması gerçekten de ölüme dek sürüyor. Tek taraflı bu ilişkide aşkın bir insan üzerindeki yıkıcı etkisine şahitlik ediyoruz.
5. Carmen'in Eleştirisi:
"İnsan seyahat ederken her şeyi görmeli." (sayfa 18)
Yayımlandığı dönem ahlaksızlık ve kanunsuzluk gibi gerekçelerle hor görülen bu öykünün "aşağı sınıf"tan insanları anlatması sebebiyle elit kesimleri rahatsız ettiği çıkarımı yapılabilir. "Katı ahlak" yasalarıyla çevrelenmiş Fransız toplumunun alışık olmadığı bu tablo karşısında sus pus olması normal karşılansa da, günümüzde bir klasik olarak kabul edildiğini görmek de eserin iki yüzlü bir topluma ayna tuttuğunu gözler önüne serer.
Erkek karakterlerde görmeye alıştığımız çok eşlilik, cinsel, bedensel ve ruhsal özgürlük gibi temaları bir kadın karakterde bir araya getiren Merimee şüphesiz çağının ilerinsinde bir anlatıya imza atmış ve edebiyat camiasının algılarıyla oynamıştır.
6. Carmen'in Opera ve Sinema Dünyasına Yansımaları:
Carmen romanı önce edebiyatta ardından da sahnede adından söz ettirdi. Günümüze dek birçok kez tiyatro, müzikal ve opera olarak sahneye uyarlanan eserin sinema uyarlamaları da bir hayli fazla. Carmen, sinema icat edildikten sonra onlarca kez sinema salonlarına konuk oldu.
1913'te ilke kez sinemalarda gösterime giren Carmen, birçok kez farklı yönetmenlerce temsil edilmiştir. Novellanın daha fazla kişiye ulaşmasının en büyük nedeni Bizet'in operası olsa da, Merimee'nin kaleminin etkisini de unutmamak gerekir. İspanyol yönetmen Vicente Aranda’nın 2003 yapımı “Carmen”i ve 2021'de izleyiciyle buluşan Karina Fibich’in “Carmen” adlı uyarlaması son dönemdeki başarılı uyarlamalara örnek olarak gösterilebilir.
Aleksandr Puşkin'in 1824'te kaleme aldığı "
Çingeneler" isimli şiirinden etkilenir Prosper Mérimée ve bu şiiri Fransızcaya çevirir. Ardından bu sıra dışı halk hakkında araştırmalara girişir ve 1845'te Carmen adlı novellasını yayımlar. Daha sonra ünlü besteci Georges Bizet bu öyküden bir hayli etkilenerek eseri operaya uyarlar. 1875'te ilk sahnelenen opera henüz gösterimlerine devam ederken Bizet genç yaşta sağlık sorunlarından dolayı yaşama veda eder. 36 yaşındayken kariyerinin zirvesine ulaşan klasik müzik bestecisi Bizet, kendisini tüm dünyada meşhur eden eserinin keyfine pek de varamadan ayrılır aramızdan.
Sırp yönetmen 
Emir Kusturica’nın 1988 yapımı Time of the Gypsies (Çingeneler Zamanı) filmi de dünya sinema tarihinde önemli bir yere sahip. Prosper Merimee’nin edebiyatta yaptığını Kusturica beyazperdede yapar ve çingenelere dair dokunaklı bir öykü anlatır. Böylece bu kadim halkın varlığı bütün dünyaya tanıtılmış olur. Var olduğunu ve dünyanın birçok ülkesine yayıldığını bildiğimiz fakat tarihlerine dair çok net çıkarımlar yapamadığımız çingeneleri birçok yönden tanıma fırsatı buluruz.
7. Carmen'in Edebiyat Dünyasıyla Paralellikleri:
Prosper Mérimée bu yapıtıyla edebiyat dünyasının büyük aşk öykülerine de bir nevi saygı duruşunda bulunuyor fakat onun yapmak istediği daha çok aşka farklılık katmak. Carmen'in izlerini Batı edebiyatında 12. yüzyıldan itibaren romantizm akımının en önemli öyküleri arasında yer alan 
Tristan ve Iseut efsanesinde aramak gerekir. Buna ek olarak 
Madame de La Fayette'in 
Prenses De Cleves adlı eseri ve 
Abbe Prevost'un 
Manon Lescaut'undan da ilham almış olması muhtemeldir.
Bir diğer önemli nokta ise Carmen'den tam 11 yıl sonra 
Gustave Flaubert tarafından kaleme alınacak olan 
Madame Bovary romanına ilham olmuş olma ihtimalidir. Fransız Edebiyatının kült romanları arasında yer alan ve edebiyat dünyasını sarsan Madame Bovary'nin izlerini Carmen'de aramak gerekir belki de. Bu durum da yine bizlere edebiyat tarihinin uzun bir süreç olduğunun en güzel örneklerinden birini sunuyor elbette.
Merimee, Carmen’i yazarken George Henry Borrow’un yazdığı bir kitaba başvurur. Buna ek olarak, öykünün içinde de bazı yazar ve eserleri örnekleyerek anlatısını güçlendirir. 
François Rabelais’in 
Gargantua ve 
Pantagruel’i, 
Pierre Corneille’in 
El Cid’i, 
John Milton’ın 
Kayıp Cennet’i ve 
Molière ismi geçenler arasındadır.
8. Son Söz:
Fransız edebiyatında romantik akımın öncülerinden olan Merimee'nin bu yapıtı uzun öykü geleneğinin de önemli örnekleri arasındadır. 4 bölümden oluşan novellanın son bölümü öyküden bağımsız bir şekilde kaleme alınmıştır. Çingeneler'in tarihine ışık tutmak isteyen Merimee'nin dil bilim, tarih ve etnoloji gibi alanları bir araya getirerek derlediği bilgiler kitaba güç katıyor.
200 yıla yakın bir süre önce yazılan ve klasikleşmiş bir trajedi olarak varlığını sürdüren Carmen, okunmayı hak eden farklı bir eser. Bir erkeğin gözünden özgür ruhlu bir kadının öyküsünü dinlemek isteyenlere.
Keyifli okumalar dilerim.
"Ama Carmen daima özgür olacak. O Calli* doğdu, Calli ölecek."
*Calli: Çingene.
··
4,941 views
Etiketlere fotoğraf koyarak incelemeleri berbat eden 1k yönetimine de teşekkürler. Ne gereği vardı şimdi bunun? 
1000Kitap 
1000Kitap Destek
İncelemenin bir bölümünde Carmen ile benzer izler taşıyan eserlerden de örnek vermişsin Doğukan, bu eserdeki Carmen karakteri bana da 
Mutluluk Sanatı'ndaki Modesta'yı hatırlattı. :)
Teşekkürler bu güzel yazı için, emeğine sağlık.☺️
Teşekkür ederim Melek. 😇
Modesta aklıma gelmemişti benim, sen deyince bir ışık yandı zihnimde. Selam olsun. ^^
Bu kitap ve yazar hakkında bu hafta bir sunumum var. Yazdıklarınız gerçekten çok çok işime yaradı. Öncelikle teşekkür ederim. Ayrıca, izniniz olursa incelemenizdeki bazı yorumlarınızı fransızca olarak sunumumda kullanmak istiyorum. Umarım bir sakıncası yoktur.
Rica ederim, mutlu oldum. ^^
Elbette, kullanabilirsiniz. Başarılar diliyorum.
1 next answer
Carmen operası izlendi <3
eksiup.com/images/53/96/4d...
Döktürmüşsünüz yine.
Kaleminize sağlık. :)
Yorum yapabilmeniz için giriş yapmanız gerekmektedir.